Wielowieś (niem. Bielwiese), gm. Ścinawa [SWŚ I, s. 182-183]
Vyelaues (1202); Belviz (1209); Velauez (1218); Velazer (1227); Vela Ves (1254); Weleweze, Belewze (1376); Belweze (1399); Belewese (1406, 1407, 1418); Beiwese (1406); Beleweze (1426); Pellewischen (1513)
archiprezbiterat ścinawski (1376, 1399, 1418)
dystrykt ścinawski (1406, 1426)
1. 1202 klasztor lubiąski pobierał dziesięciny ze wsi W.[1] (SUb I, nr 82); 1209[2] ks. Henryk Brodaty uposażył kościół parafialny w Ścinawie w lenna kościelne ze wsi i kościołów, m.in. z W. (RS 131; Schubert 1885, 146; Neuling, 18); 1218 b. wr. Wawrzyniec potwierdził klasztorowi lubiąskiemu dziesięciny: m.in. ze wsi W. (SUb I, nr 171); 1227 papież Grzegorz IX potwierdził klasztorowi lubiąskiemu dobra i dziesięciny: m.in. ze wsi W. (SUb I, nr 279); 1254 ks. Bolesław Rogatka potwierdził zamianę dóbr z wrocławskim b. wr. m.in. wsi W. (SUb III, nr 138); 1376 kościół w W. (Schubert 1885, 160; Neuling, 18; Heyne II, 117); 1384 Lutold Löben sprzedał wszystkie dobra we wsi W. br. Piotrowi, Mikołajowi, Henrykowi, Andrzejowi i Filipowi Unruh (Unruhger, 254); 1399 Burchard, pleban w W. (Jungnitz I, 393; Heyne I, 711); 1406 Mikołaj Unruh ze →Szklar Górnych w imieniu sołtysa, chłopów, mieszkańców i zagrodników sprzedał Mikołajowi Lamperti – subkustoszowi kolegiaty pw. św. Jadwigi w Brzegu – 10 grz.r.cz. (za 120 grz.) z części dóbr, które posiada w W.: z folwarcznych ł., pastwisk, łąk, ornych ł., lasów (APWr., Rep. 68, nr 18; Unrugher, 255); 1406 (we wsi zw. pospolicie W., w diecezji wrocławskiej, w tamtejszej karczmie): Andrzej Reichspaul – sołtys i chłopi cz. w W.: Marcin Meling, Marcin, Adam, Wawrzyniec zw. Webirskonis – s. Michała Pauli, Piotr Zalisch, Wenczko Kosmel, Mykno Hene, Marcin Gerlach, Stanisław i Stefan Gorczicz, sprzedali Mikołajowi Lamperti – subkustoszowi kolegiaty św. Jadwigi w Brzegu – 10 grz.r.cz. (za 120 grz.) z dóbr we wsi W.: z pól, folwarków, łąk i pastwisk. Świadkowali chłopi z W: Jan Campanatus, Marcin Pelcz i Henryk Meling (APWr., Rep. 68, nr 19); 1407 Mikołaj Unruh ze →Szklar Górnych, dziedzic wsi W. wyraził zgodę na ww. sprzedaż (APWr., Rep. 68, nr 27; Unrugher, 255); 1418 Jan pleban w W. (Jungnitz I, 393); 1426 Henryk Diebitsch ze →Szklar Górnych nadal testamentem ołtarzowi w kościele parafialnym w Lubinie 10 grz.r.cz. m.in. z W. (APWr., Rep. 3, nr 790. Uwagi: dok. zniszczony, fr. nieczytelny); 1426 b. wr. Konrad potwierdził ww. dok. (APWr., Rep. 3, nr 791. Uwagi: dok. zniszczony, fr. nieczytelny); 1513 Jan Schlichting z W. (InvG, s. 4)
2. Wieś w obrębie Obniżenia Ścinawskiego. W N części szerokie spłaszczenie na wysokości 125-127 m n.p.m., następnie łagodny spadek na S. W centralnej części wzrost nachylenia i wyraźna krawędź wysoczyzny w linii SW-NE, o wysokościach względnych 10-15 m we E części wsi, stanowiąca jednocześnie zbocze doliny Odry. W SE części, w dnie doliny Odry teren wypłaszcza się – wysokości 95-100 m n.p.m. Krawędź wysoczyzny rozcięta dolinami cieków, w tym największą doliną Ślepicy, o odpływie na SE, następnie NE. Przy granicy S fr. doliny Jastrzębiej o odpływie na SE. Siedlisko wsi w obrębie krawędzi wysoczyzny, w centralnej części obszaru. Układ owalnicy z bardzo długim, prostokątnym nawsiem z poprzecznymi drogami. W jego obrębie kilka małych stawów oraz nieliczne zabudowania. W N części 2 folwarki – w części centralnej i E (z siedzibą pańską) – kościół na wzniesieniu w części W i kilka gospodarstw. Większość gospodarstw na S od nawsia. Zabudowa gęsta, zwłaszcza w W części wsi, na planie zamkniętych czworoboków lub podków otwartych na zewnątrz. Na obu krańcach siedliska promieniste drogi na NW, W i SW oraz NW, SE i S. Centralna część nawsia przecięta traktem N-S, a z siedziby pańskiej z folwarkiem droga równoległa do tego traktu. Lasów niewiele – największe zwarte skupisko w części SE, ponadto kilka izolowanych, małych płatów na N i NE. Użytki zielone głównie w sąsiedztwie siedliska (na glebach brunatnych właściwych) oraz w dolinach mniejszych cieków i części doliny Ślepicy, w W części wsi (na madach). Na gruntach rolnych dominują gleby brunatne właściwe; w części S i E duży udział również mad, a na NW – gleb bielicowych i pseudobielicowych.
3. Stan. bez nr.: kościół ob. pw. Narodzenia NMP i cmentarz przykościelny. Świątynia murowana, z prostokątną oskarpowaną nawą i prostokątnym prezbiterium, z wieżą od strony S. Obiekt gruntownie przebudowany w 1721 r. Na placu kościelnym zachowany krzyż pojednania z rytem krzyżyka; inw.: niezachowany fr. piaskowcowego sakramentarium z ok. 1500 r. i dzwon z z napisem Maria o rex glorie veni cum pace z 1476 r. (Lutsch II, 635-636; Neuling, 18; Pilch 1978, 290; Mandziuk, 228; Wojtucki, Zobniów 2017, 318); Stan. nr 1, 3, AZP 24, 26/75-22: cmentarzysko szkieletowe położone na stoku niewielkiego cypla ok. 0,7 km na NW od W krańca wsi. Podczas badań wykopaliskowych prowadzonych w okresie międzywojennym odsłonięto 6 grobów szkieletowych; inw.: w 2 grobach odkryto po parze brązowych kabłączków skroniowych z esowato uformowanymi końcami, w grobie dziecka – kolię z paciorków szklanych. Znaleziskiem luźnym z okolic stan. jest żelazny grot oszczepu; chron.: XI-XII w. (APWr., WSPŚ, sygn. 777, teczka Bielwiese; MAWr., sygn. MA/A/113, 279, 294, 296, 394a; WUOZLeg.; MAHGł.; AB 1928, 64; Alts. 1931, 310; 1934, 316; NfDV 1928, 106; 1930, 74; Kurtz 1936, 25; Wachowski 1975, 138; Prus 2007, 125); Stan. nr 4, AZP 27/75-22: osada położona na stoku cyplowatego wyniesienia opadającego w kierunku podmokłej doliny ok. 0,25 km na S od środkowej części wsi, po prawej stronie drogi do Lisowic; inw.: fr. ceramiki; chron.: X-XII w. (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 5, AZP 28/75-22: osada położona na stoku podmokłej doliny bezimiennego cieku ok. 0,1 km na S od W krańca wsi, po lewej stronie drogi do Gromadzyna; inw.: fr. ceramiki; chron.: XI-XII w. PŚ (WUOZLeg.; MAHGł.)
[1] Jako Wielowieś identyfikuje wieś wydawca.
[2] Dok. uznawany za niewiarygodny falsyfikat.
