Cel i koncepcja Słownika
Zasadniczym celem podjętej przez nas inicjatywy jest publikacja uporządkowanego materiału źródłowego dla poszczególnych wsi historycznego Śląska w okresie średniowiecza. W latach 50. XX w., w ramach Pracowni Słownika Historyczno-Geograficznego Ziem Polskich w Średniowieczu, funkcjonującej przy Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk podjęto prace nad słownikiem, który miał obejmować całość ziem polskich w dzisiejszych granicach, a jego wewnętrzna struktura miała nawiązywać do podziałów terytorialnych z czasów staropolskich. Początkowo prace nad słownikiem prowadzone były w Poznaniu i Krakowie, a z czasem kolejni współpracownicy zespołu Karola Buczka podjęli działalność w innych ośrodkach i instytucjach, w tym także we Wrocławiu. Według projektu z 1963 r., słownik miał się składać z 15 tomów, w ramach których, w tomie 8, miały być opracowane materiały dla Śląska. Organizowana z szerokim rozmachem inicjatywa z czasem z różnych przyczyn zaczęła podupadać, do tego stopnia, że w niektórych ośrodkach w ogóle nie podjęto kwerend. We Wrocławiu studiami zajmował się zespół pod kierownictwem Karola Maleczyńskiego. Starania te zostały jednak zaniechane, a przygotowywana wówczas kartoteka, prawdopodobnie zaginęła. Przyczyną porzucenia prac nad materiałami śląskimi miało być zniechęcenie zespołu badawczego przytłoczonego ogromem materiałów źródłowych.
Mając na uwadze doświadczenia naszych poprzedników oraz zdając sobie sprawę z zakresu koniecznej kwerendy, podjęto decyzję, że prace nad Słownikiem wsi śląskich w średniowieczu, będą prowadzone nie w układzie alfabetycznym, lecz w ramach mniejszych jednostek podziału terytorialnego – współczesnych powiatów. Wybór ten, który początkowo wydawał się niedoskonały i kontrowersyjny, pozwala bez trudu wyznaczyć granice terytorialne analizowanych obszarów. Ma on oczywiście charakter roboczy, ułatwiający pracę i gwarantujący jej kontynuację przez inne zespoły badawcze. Docelowo kwerendami mają zostać objęte wsie, także dziś nieistniejące, z obszaru całego historycznego Śląska.
Przyjęty układ Słownika nawiązuje więc do podobnych wydawnictw z obszaru Niemiec, poświęconych poszczególnym landom, w ramach których kolejne tomy opracowywane są dla prowincji lub powiatów (por. np. wielotomowe przedsięwzięcia: Historisches Ortslexikon für Brandenburg lub Historisches Atlas für Bayern), niż do realizowanego od lat Słownika historyczno-geograficznego ziem polskich w średniowieczu, którego brak dla Śląska był dla nas wyjściowym zaczynem. Przyjęcie odmiennej konstrukcji oraz tytułu było więc zabiegiem intencjonalnym, odróżniającym od Słownika historyczno-geograficznego.
Propozycja Słownika wsi śląskich w średniowieczu jest inicjatywą stworzoną przez niewielki zespół, który próbował uniknąć zawiłości w czytelności haseł i rozbudowanego systemu skrótów oraz wykorzystać maksymalny wachlarz źródeł pisanych, ikonograficznych, archeologicznych i kartograficznych, przy jednoczesnym skorzystaniu z metod, które daje nam współczesna technologia. Metoda opracowywania Słownika, w odniesieniu do poszczególnych powiatów historycznego Śląska, może dawać gwarancję, iż w przyszłości kontynuacją prac będą mogły zająć się inne zespoły, prezentując coraz doskonalej kolejne powiaty.