Zawartość Słownika i zasady konstrukcji haseł

Wersja elektroniczna Słownika zawiera części katalogowe wydanych drukiem tomów oraz po dwie dla każdego powiatu mapy prezentujące odpowiednie wsie powiatów wraz rekonstrukcją zasięgu i gruntów, a także zbiorczy szkic rekonstrukcyjny, na który naniesiono granice wsi, układ siedlisk wsi i ważniejsze obiekty (kościół, grodzisko, dwór, młyn), ukształtowanie terenu, wody, sieć dróg, użytkowanie gruntów i toponimia. Prezentacja w wersji elektronicznej jedynie wybranych części katalogowych słowników wymogła zmiany w zestawieniu pozycji bibliograficznych oraz konieczność wprowadzenia pewnych korekt w przyjętym systemie skrótów. W wersji elektronicznej nie ma więc bogatego materiału ilustracyjnego oraz narracyjnych części wstępu, które zostały zaprezentowane jedynie w wersjach drukowanych.

Budowa hasła

Nagłówek: obejmuje dzisiejszą nazwę wsi (nazwę niemiecką w formie ostatecznie ukształtowanej przed 1937 r.) i współczesną przynależność do gminy. W przypadku wsi nieistniejących lub niefunkcjonujących obecnie jako samodzielne jednostki osadnicze, w miarę możliwości podjęto próbę dookreślenia ich lokalizacji. Jednocześnie w przypadku osad trwale opuszczonych zrezygnowano z wprowadzonego w wersji drukowanej znaku †, który uniemożliwiał alfabetyczny układ haseł.

Informacje o formach zapisu nazwy wsi w średniowieczu: uporządkowane chronologicznie oryginalne formy zapisu nazw wsi z datami, do których się odnoszą.

Informacje o przynależności terytorialnej świeckiej i kościelnej wsi w średniowieczu: uporządkowa­na chronologicznie średniowieczna przynależność wsi do kościelnej jednostki organizacyjnej (archiprezbiterat = dekanat) oraz do okręgu miejskiego (dystrykt = weichbild), wraz z datami, do których zapis źródłowy się odnosi.

Nazwę wsi, której hasło dotyczy, określa się pierwszą literą od formy nazwy dzisiejszej (w przypadku wsi nieistniejących od formy nazwy oryginalnej).

1. Przekaz źródłowy hasła: 1) data roczna, 2) regest źródła, 3) dokumentacja źródła z zastoso­waniem systemu skrótów zamieszczonego w zakładce Słownik: wykaz skrótów. Regesty sporządzone zostały w języku polskim, bez względu na język podstawy źródłowej (niemiecki lub łaciński). W kilku wypadkach wprowadzo­no do regestu cytaty źródłowe, w celu uzupełnienia lub uniknięcia trudności interpretacyjnych lub przy braku przekonania o trafnym przekazie tłumaczenia. Przyjęto chronologiczną formułę po­rządkowania regestów w haśle, z zapisem imion w formie spolszczonej, nazwisk w formie przyjętej w historiografii oraz innych miejscowości w formie dzisiejszych nazw oficjalnych. Nazwiska kobiet, w przypadku niepewności, czy należy je tłumaczyć z przyrostkiem -owa czy -ówna, pozostawiano w zapisie oryginalnym.

Zasadniczo hasła zawierają przekazy źródłowe do 1530 r., sporadycznie granica ta była przekracza­na, w sytuacjach, kiedy wydawało się to uzasadnione. Przyjęto konsekwentnie konieczność informacji o niepewnej wiarygodności dokumentów, odnotowywano także fakt anulowania zapisu lub wskazywano inne ważne informacje, dotyczące źródła lub jego dokumentacji.

Informacje ze źródeł pisanych nie podlegały żadnej selekcji, w założeniu zbierane były skrupulatnie do każdej wsi w średniowieczu. Ze względu jednak na swój charakter, pozwoliły one przede wszystkim na ustalenie ogólnego zarysu dziejów wsi, ich posiadaczy i prowadzonych przez nich transakcji dobrami. Nie­jednokrotnie udało się znaleźć informacje o stanie gospodarczym osady: dane o młynach, folwarkach, karczmach czy stawach oraz elementach środowiska: lasach, zagajnikach, zaroślach, łąkach i ciekach. Hasła zawierają także wzmianki o przeniesieniu osady na prawo niemieckie lub obszerne sprawozdania ze sporów posiadaczy wsi. Te informacje, niezwykle cenne, przedstawione zostały w formie rozbudowanej, ze szczególną uwagą na wymieniane w nich elementy dotyczące środowiska czy urządzeń gospodarczych. Odnotowywano także informacje odnośnie do parafii we wsi lub pośrednio o funkcjonowaniu świątyni oraz informacje o ciężarach na rzecz instytucji kościelnych. W przypadku wsi, odnośnie których w trakcie przygotowywania haseł pojawiły się wątpliwości interpretacyjne (zjawisko powszechne w przypadku tzw. podwójnych miejscowości, poprzedzonych określeniami dyferencyjnymi typu Duży/Wielki – Mały, Stary – Nowy, Polski – Niemiecki, itp.) stosowano przypisy dolne, w których starano się je rozwiać.

2. Opis wsi, dotyczący średniowiecznego osadnictwa i gospodarki oraz warunków naturalnych: 1) ukształtowanie terenu i sieć rzeczna, 2) układ wsi – lokalizacja siedliska, układ przestrzenny i rodzaj zabudo­wy, 3) sieć drogowa i układ rozłogów, 4) użytkowanie gruntów, 5) obiekty gospodarcze – młyny, stawy, groble.

3. Informacje archeologiczne: według porządku numerów stanowisk, informacje wstępne dotyczące liczby i charakteru śladów i punktów osadniczych, 1) nr stanowiska, nr ewidencji AZP, 2) charakter i lokalizacja stanowiska, 3) inwentarz stanowiska, 4) chronologia, 5) dokumentacja źródłowa i najważniejsza litera­tura. W uwagach zamieszczano informacje o weryfikacji stanowiska oraz znaczące błędy lub nieścisłości z dokumentacji lub literatury.