Tymowa (niem. Thiemendorf), gm. Ścinawa [SWŚ I, s. 179-181]

Thymindorph (1286); Tymendorf (1304, 1309); Thymendorf (1323, 1374); Timendorf, Thiemendorf (1326); villa Timonis (1335); Timendorf (1363); Tymyndarf (1375, 1376); Timendorjf (1399), Tymendorf (1444); Tymmendorf ([1456-1467]); Tymendorff (1482), Thymendorff (1482)

archiprezbiterat ścinawski (1335, 1376, 1399, 1418)

dystrykt ścinawski (1286, 1444)

1. 1286 ks. Przemko przekazał swojemu protonotariuszowi Helmwicowi 12 grz.r.cz. m.in. z T.: 7 mał. żyta i 7 mał. pszenicy (SUb V, nr 282); 1304 ks. Konrad II zapisał swoje księstwo br. Henrykowi i nadał wieś T. ze wszystkimi zwolnieniami klasztorowi w Lubiążu (RS 2811; Neuling, 321); 1309 ks. Henryk III potwierdził konwentowi lubiąskiemu darowiznę ks. Konrada ze wsi T., a także uwolnił wieś T. od służb prawa polskiego i niemieckiego (polonica et teutonica). (RS 3088; APWr., Rep. 91, nr 148); 1323 efektem sporu między klasztorem lubiąskim a miastem Ścinawą dotyczącym szkód klasztornych była m.in. konieczność ukorzenia się ekskomunikowanych ścinawskich mieszczan (w tym Otto z T.): stawienia się przed bramą klasztorną bez płaszczy, butów i pasów, przejścia pod ołtarz NMP z poświęconą świecą, klęczenia przed opatem i proszenia o przebaczenie, wysłania po 2 świece do wrocławskiej katedry i kolegiaty i wniesienia opłat finansowych (RS 4297); 1326 Jan ścinawski obiecał, z powodu szkód w lubiąskich dobrach i brutalnych działań, które znosiło księstwo podczas interdyktu, potwierdzić fundację Konrada II kościoła w T. oraz Henryka III, który nadał opatowi prawo patronatu kościoła w T. oraz Henryka IV, który nadał kościołowi cz. z 18 ł. w T. (RS 4492); 1335 kościół w T. płacił b. wr. 6 i ½ sk. (RS 5409; Neuling, 321); 1363 zakonnik lubiąski Tilo Krutzeburg za zbawienie duszy Mikołaja Krutzeburg – kanonika kolegiaty głogowskiej, kupił od br. Ottona i Wawrzyńca z T. 1 grz.r.cz. z dziedzictwa położonego w środkowej części naprzeciw kościoła, z przeznaczeniem na ołtarz św. Antoniego w lubiąskim klasztorze (APWr., Rep. 91 nr 337); 1374 Bartłomiej, opat klasztoru lubiąskiego zamienił z kustoszem klasztornym 1 grz.r.cz. z sądu i karczmy we wsi →Zwierzyniec za 12 grz. na 1 grz.r.cz. w T. (APWr., Rep. 91, nr 352); 1375 Piotr Falkenhain, dziedzic →Chełmka Wołowskiego sprzedał plebanowi w T. Mikołajowi Brustowi zbytki (Obirschar), które graniczą z Erlich (olszyną?) i →Chełmkiem Wołowskim, a w 3 miejscach z T.; z zastrzeżeniem dochodu 8 gr.r.cz. dla klasztoru św. Ducha w Ścinawie. Od dawna zbytek z cz. należał do T. Świadkowali chłopi z T.: Piotr Minzenberg, Mikołaj Kros, Krune Rochlitz, Herman Koler, Mikołaj Koler, Mikołaj Wolsdorf, Mikołaj Rochlitz (Schubert 1885, 148; APWr., Rep. 135, C 101, s. 4, nr 3); 1376 kościół w T. (Schubert 1885, 160; Heyne II, 117); 1399 Mikołaj, pleban z T. (Jungnitz I, 393); 1418 kościół w T. (Heyne I, 713); 1444 zatwierdzenie testamentu Heinza Spitzhansa, w tym m.in. przekazanie 3 grz.r.cz. z sołectwa i praw sądowych w T. na rzecz Baltazara Gor (InvG, s. 87); [1456-1467] kanonik legnicki i pleban lubiński Jan Grossen przeznaczył 15 grz.r.cz. (w tym 10 grz. z dóbr T.) na budowę i 1. ministerium ołtarza pw. NMP, św. św. Jana Ewangelisty, Jana Chrzciciela, Hieronima, Bartłomieja i Marii Magdaleny w kościele parafialnym w Lubinie (APWr., Rep. 135, inwentarz Rep. 3, nr 800, s. 777); 1482 Bartłomiej, opat klasztoru w Lubiążu, i mnisi lubiąscy potwierdzili układ w sprawie przebiegu granicy między dobrami Jana Schlichting, dziedzica →Dębca, a klasztornymi poddanymi ze wsi T., mianowicie między tzw. Starym Gorenem i s. Janowej Geilinginne, którzy podówczas posiadali owe dobra i dziedzictwo oraz Mikołajem Golern, którego dziedzictwo leżało w sąsiedztwie, w oparciu o ustalenia z dok. Konrada X dla opata Pawła: granica dóbr Jana Schlichtinga przebiegała ciekiem wodnym na groble i dalej przy mostach dla biednych poddanych klasztoru w T. przez dobra wspomnianego Starego Gorena i s. jego c. zw. Geilinginne orazciekiem wodnym w rowie obok drogi w kierunku →Dębca (APWr., Rep. 91 nr 557c); 1499 w ramach umowy między opatem lubiąskim a miastem Ścinawą: klasztor powinien płacić na mistrza mostowego (Brückenmeister) 3 kor. zboża, które to powinni dawać ludzie z T. (Schubert 1885, 34); 1517 Maciej, pleban w T., zakonnik ścinawskiego klasztoru św. Ducha (Schubert 1885, 145)

2. Wieś w obrębie Wysoczyzny Lubińskiej. Jedynie kraniec E i SE w obrębie Obniżenia Ścinawskiego, a NW – Wzgórz Dalkowskich. Bardzo duże urozmaicenie rzeźby terenu. Największe wysokości (130-178 m n.p.m.) i spadki oraz najwyższe deniwelacje na NW, w obrębie Wzgórz Polkowickich (część Wzgórz Dalkowskich); liczne suche dolinki denudacyjne oraz źródliska kilku cieków o odpływie na E i SE. W części centralnej lekko falista wysoczyzna moreny dennej, o wysokościach od 130 m n.p.m. w części W do 100 m n.p.m. w części E. Łagodny spadek terenu na E, izolowane i niewielkie wzniesienia, 7 równoleżnikowych dolin cieków o odpływie na E, mających źródła w obrębie wysoczyzny lub wzgórz morenowych. Do głównych cieków należą: w części S Dębniak z lewobrzeżnym dopływem Jarynią, Widnica w części centralnej oraz Gatna i Dziesławka w części N. Na krańcu SE i E wypłaszczenie terenu, wysokości od 100 m n.p.m. w części W do 93-94 m n.p.m. na krańcu E, liczne cieki i tereny podmokłe. Na Jaryni, w części SW, 2 stawy. Zabudowa siedliskowa o układzie luźnej i bardzo długiej ulicówki w osi NW- SE, z budynkami po obu stronach drogi. Większość gospodarstw na planie zamkniętych czworoboków, jedynie w części S, po N stronie drogi, pojedyncze. 5 nawsi – 3 największe w części S o kształcie wydłużonych prostokątów; w ich obrębie pojedyncze zabudowania. W części N nawsia małe i owalne. W 1. z nich niewielki staw, w 2. – kościół. Pola podzielone na długie i wąskie pasma ł. leśnych. Układ dróg polnych bardzo gęsty – oddzielna droga od każdego większego gospodarstwa, prostopadła do głównej drogi wiejskiej. Większe zwarte powierzchnie lasów jedynie w W i SW części, gdzie wysokości lub spadki największe. Na pozostałym obszarze niewielkie i izolowane płaty. Użytki zielone w dolinach cieków (głównie w części S i SW) oraz bezpośrednim sąsiedztwie siedliska. Utworzone na madach, ale również na mniejszych płatach czarnych ziem właściwych i zdegradowanych, gleb brunatnych właściwych oraz gleb bielicowych i pseudobielicowych. W obrębie gruntów ornych w części SE i E dominują czarne ziemie właściwe oraz czarne ziemie zdegradowane i gleby szare z mniejszymi płatami gleb bielicowych i pseudobielicowych oraz gleb brunatnych właściwych i brunatnych wyługowanych. Na pozostałym obszarze przeważają gleby bielicowe i pseudobielicowe oraz gleby brunatne właściwe i wyługowane, natomiast w małych, izolowanych płatach występują czarne ziemie właściwe i zdegradowane.

3. Na gruntach wsi zidentyfikowano kilkadziesiąt stanowisk PŚ, wszystkie rozproszone równomiernie na polach położonych po obu stronach wsi; stanowiska z większą ilością materiałów zlokalizowane są w bliskim sąsiedztwie siedliska wsi (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: kościół ob. pw. NMP i cmentarz przykościelny. Budowla jednonawowa z cegły w układzie wendyjskim, na kamiennym cokole, z prostokątnym prezbiterium przykrytym sklepieniem krzyżowym i nawą nakrytą drewnianym stropem. Wieża zachodnia z 1. poł. XVI w. z ostrołukowym portalem, w narożach wsparta przyporami. Elewacje obiegają ceglane fryzy arkadkowe; inw.: piaskowcowa chrzcielnica z XVI w., 2 rzeźby z k. XV w. oraz poliptyk z Koronacją NMP, wykonany po 1510 r. (ob. w Żelichowie). Na ścianach nawy, prezbiterium i na luku tęczowym późnogotyckie polichromie z pocz. XVI w., m.in. z przedstawieniami Pokłonu Trzech Króli, drzewem genealogicznym NMP, scenami pasyjnymi, św. Krzysztofem oraz wizerunkiem fundatora; chron.: wg Kozaczewskiego kościół – k. 1. poł. XIII w., wg Lutscha – prezbiterium i nawa – 1. poł. XIV w., wieża – XVI w. (Lutsch II, 651-653; Neuling, 320; Pilch 1962, 163; 1978, 279-280; Mandziuk, 227; Kozaczewski IV, 10; Świechowski 2000, 266; BN 2006,894); Stan. bez nr.: brukowana droga odsłonięta w centrum wsi, na rozdrożu dróg do →Mleczna, Ścinawy, Chobieni i →Dąbrowy Górnej. Podczas badań ratowniczych w obrębie liniowego wykopu na głębokości ok. 1 m odkryto nawierzchnię drogi wykonaną z warstwy otoczaków. Bruk zalegał na warstwie niwelacyjnej piasku, pod którą stwierdzono naturalny poziom gruntu; chron.: PŚ (WUOZLeg.; Mularczyk 2004b); Stan. nr 3, AZP11/72-22: cmentarzysko szkieletowe położone na łagodnym stoku ok. 0,5 km na N od E krańca wsi; inw.: 2 szkielety, fr. ceramiki; chron.: XI-XIII w., XIII-XIV w. (APWr., WSPŚ, sygn. 782, teczka Thiemendorf; MAW, sygn. MA/A/280, 283; WUOZLeg.; MAHGł.; AB 1934, 105; Wachowski 1975, 131; Prus 2007, 120); Stan. nr 5, AZP 8/72-22: osada położona na stoku niewielkiego wyniesienia ok. 0,15 km na S od E krańca wsi; inw.: fr. ceramiki, przęślik; chron.: WŚ, PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 782, teczka Thiemendorf; MAW, sygn. MA/A/112, 282, 283; WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 52, AZP 74/73-22: osada położona na stoku doliny w widłach 2 niewielkich cieków ok. 1 km na S od S krańca wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: VII/VIII-IX w. (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 61, AZP 83/73-22: osada położona w obrębie niewielkiej kotlinki w strefie źródliskowej bezimiennego cieku ok. 1 km na S od centralnej części wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: XI-XIII w. (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: dwa krzyże pojednania na poboczu drogi do Ścinawy, ok. 0,3 km na S od S krańca wsi; na jednym z nich słabo widoczny ryt miecza; chron.: PŚ (Wojtucki, Zobniów 2017, 317).