Szklary Górne (niem. Ober Gläsersdorf), gm. Lubin[1] [SWŚ I, s. 175-177]
Gleserdorf(1300-1305); Glazerdorf (ok. 1315); Glezerdorph (1324, 1331); Gleserdorff (ok. 1325, 1407); Glesersdorf (1360, 1419); Glezerdmf (1376); Glesirdarf (1387, 1419, 1423, 1486, 1500); Glezersdorff (1399); Glesyrdorff (l406); Glesirdorff (1426); Gleserdoff (1426); Glaserdorf (1465); Glesirsdorf (1465); Glaserdorff (1465); Glessirdorf (1468); Glesirrdorf (1468); Gläserdorf (1485, 1486); Glesersdorf (1535)
archiprezbiterat polkowicki (1376, 1399)
dystrykt polkowicki (1387, 1426, 1465); dystrykt głogowski (1500)
1. 1300-1305 w rejestrze wsi wokół Przemkowa, które zaczęły b. wr.płacić od niedawna dziesięcinę: 8 i ½ grz. ze wsi Sz. (LF, E 109); ok. 1315 wieś Sz. płaciła 6 grz. bez 1 wiard., sołtys płacił 3 wiard. Cała wieś miała 28 wielkich ł., z których sołtys – 3, kościół – 2 ł. Pozostałe 23 – wolne ł. Część wsi Sz. pozostawiono bez karczunku (GZR, s. 135); 1324 Henryk z Sz. (RS 4380; Neuling, 68); ok. 1325 na kustodię kolegiaty głogowskiej przeznaczony był dochód ze wsi Sz.: 6 grz. cz. z prawem wykupu (Jungnitz II, 3); 1331 ks. Jan ścinawski nadał Janowi, s. zmarłego Ottona Dohna, dobra z ojcowskiego dziedzictwa, w tym 10 ł. i prawo patronatu kościelnego z wszystkimi przynależnościami we wsi Sz. (RS 5016; InvG, s. 19); 1360 Piotr Unruh z Sz. opiekunem oprawy wdowiej Małgorzaty, ż. Jana Unruh (APWr., Rep. 21, 1 A, s. 90; Unrugher, 252-253); 1376 kościół w Sz. (Neuling, 68; Heyne II, 117); 1387 Jan Premunt, pleban z Mirocina Górnego, ufundował ministerium przy ołtarzu pw. św. Tomasza w kościele kolegiackim w Głogowie, zapisując 4 grz.r.cz., nabyte za 40 grz. z prawem wykupu, na dobrach br. Jana i Piotra zw. Warmut we wsi Sz. Potwierdzili to: sołtys Henczlin i chłopi: Jan Rudil, Mikołaj Hasirman, Henryk Bartyl, Jan Schelehart, Piotr Kornechin, Hempelinus Fywek, Jan Fabri, Bartosz Korczener, Mikołaj Stuler i Jan Korczener (AAWr., Regesty książkowe, t. 32, s. 40-42); 1399 Mikołaj pleban w Sz. (Heyne I, 711; Jungnitz I, 392); 1406-1407 Mikołaj Unruh z Sz. i →Wielowsi (APWr., Rep. 68, nr 18 , nr 27; Unrugher, 255); 1419 ks. Rupert II, Wacław II i Ludwik II oraz rycerze zaświadczyli, że spłacą 110 grz. do świąt Bożego Narodzenia oraz 110 grz. do następnej św. Walpurgi, Dorocie, wdowie po Mikołaju Unruh z Sz. (APWr., Rep. 3, nr 256); 1419 Jan z Sz. (Unruhger, 255); 1423 Heinze Warmut z Sz. (APWr., Rep. 135, inwentarz Rep. 3, nr 258, s. 527); 1426 Henryk Diebitsch z Sz. nadał testamentem w intencji duszy swojej i przodków na postawienie i utrzymanie ołtarza pw. Wszechmogącego Boga, NMP, św. św. Mateusza i Katarzyny w kościele parafialnym w Lubinie 10 grz.r.cz. m.in. z Sz. (APWr., Rep. 3, nr 790. Uwagi: dok. zniszczony, fr. nieczytelny); 1426 b. wr. Konrad potwierdził ww. dok. (APWr., Rep. 3, nr 791. Uwagi: dok. zniszczony, fr. nieczytelny); 1465 ze wsi Sz. kolegiata głogowska pobierała 4 grz.r.cz. (AAWr., DpkG, 1465); 1465 Mikołaj, Jan i Lutold Unruh – panowie dziedziczni w Sz., przekazali 4 grz.r.cz. na nowo ufundowany ołtarz w kościele parafialnym w Kożuchowie (InvGB, s. 184); 1465 4 grz.r.cz. na dobrach Mikołaja, Jana i Leutka Unruh w Sz. w posiadaniu pleban z Kożuchowa (InvGB, s. 185); 1468 (Sz.) Mikołaj Unruh dziedzic w Sz. zezwolił poddanemu Mikołajowi Groloke sprzedać 1 grz.r.cz. (za 10 grz.) ze swoich dóbr położonych w Sz., tj. z 10 prętów pola i nowych prętów przy drodze, dla bakałarza Wawrzyńca Sentschreibera – altarysty z kościoła parafialnego w Lubinie na ministerium przy ołtarzu św. św. Andrzeja i Mikołaja, w intencji duszy zmarłego Jerzego Kromera z 30 wypominkami czytanymi i śpiewanymi, 30 cichymi mszami zadusznymi, 1 mszą cichą ku czci NMP przez cały tydzień oraz mszą na św. Łucję, z prawem wykupu przez dzieci i potomków Mikołaja Groloke (APWr., Rep. 3, nr 802); 1485 br. Jan i Krzysztof Glaubitz z Sz. (InvG, s. 245); 1486 Baltazar Löben zobowiązał się prepozytowi kolegiaty głogowskiej, w imieniu swoim oraz swoich br. Melchiora i Kaspra, do płacenia 5 grz.r.cz. na majątku i wsi Sz. (AAWr., Regesty książkowe, t. 32, s. 335); 1486 br. niedzielni Baltazar, Melchior i Kasper Löben sprzedali z prawem wykupu prepozytowi kolegiaty głogowskiej Piotrowi Ledlau 5 grz.r.cz. (za 50 grz.) na dobrach w ich wsi Sz.: na sołtysie, kmieciach, zagrodnikach, cz. i dochodach, borach, lasach, zagajnikach i zaroślach, folwarkach, młynach, stawach i miejscach na stawy, wodach, łąkach, barciach (czeydelweyden) i polach (AAWr., DpkG, 1486.09.23); 1500 Jan Begke sprzedał prałatowi i kanonikom głogowskim 3 grz.r.cz. (za 51 węg. guld.) na swoich dobrach Sz. i Żelazny Most (AAWr., Regesty książkowe, t. 32, s. 351); 1516 dzwon w wieży kościelnej z herbem rodziny Glaubitz oraz wizerunkami św. św. Jana Chrzciciela, Piotra, Pawła, Mikołaja, symbolami 4 Ewangelistów i inskrypcją: O rex glorie, veni cum pace. Anno 1516 (Hoffmann 1936, 9, 20); 1518 skarga przeciwko miastu Polkowice przed sądem mańskim złożona przez Kaspra Rackwitz w sprawie pańszczyzny przy stawie w Sz. (InvG, s. 245); 1520 zmarł posiadacz wsi Reinhard Glaubitz (Hoffmann 1936, 9, 17); 1535 Jan Der z Sz. sprzedał 8 grz.r.cz. wikariuszom kolegiaty głogowskiej (AAWr., DpkG, 1535.10.06, nr 449)
2. Wieś w obrębie Wysoczyzny Lubińskiej (część S) i Wzgórz Dalkowskich (część N). Teren mocno zróżnicowany, deniwelacje do 45 m. Największe wysokości na SE (180-190 m n.p.m.), po czym stopniowy spadek na W i N ku dolinom rzecznym. W centralnej części obszary źródliskowe kilku cieków i ich doliny. Na N wzrost wysokości i rozległe spłaszczenie w poziomie ok. 150 m n.p.m. Ponowny wzrost nachylenia i wysokości do maksymalnie 160-165 m n.p.m. na NE skraju wsi, w obrębie Wzgórz Polkowickich (część Wzgórz Dalkowskich). Najniższa wysokość 144 m n.p.m. w dolinie Zielenicy przy W granicy wsi. Dolina początkowo równoleżnikowa, z odpływem na W, następnie na SW. Wzdłuż Zielenicy zabudowa siedliskowa wsi. W SW części wsi dolina lewobrzeżnego dopływu Zielenicy, do której uchodzi w środkowej części siedliska. Na N ciek w przybliżeniu równoległy do Zielenicy, z odpływem również na W. Obie doliny rozdzielone garbem o szerokiej, spłaszczonej powierzchni w poziomie 150 m n.p.m., z kulminacją 160 m n.p.m. W dolinie cieku 3 stawy. Kilka małych stawów również na jednym ze źródliskowych cieków Zielenicy. Największy staw w NE części siedliska wsi, w sąsiedztwie kościoła i naprzeciwko folwarku. W tej części niewielkie prostokątne nawsie oraz skrzyżowanie głównych dróg N-S (m.in. do Lubina) i E-W. Plan siedliska ulicowy o zabudowie rozproszonej. Większość zabudowań po S stronie głównej drogi, na ogół zamknięte czworoboki, pojedyncze budynki głównie we E części wsi. Pola podzielone na pasma ł. leśnych, drogi polne odchodzą od gospodarstw pod kątem prostym na S, większość zakończona ślepo w obrębie terenów rolniczych na wysoczyźnie. Lasy w części SE i NE. Użytki zielone w części W i środkowej na glebach murszowo-mineralnych i murszowatych oraz madach. Grunty rolne na glebach bielicowych, pseudobielicowych oraz brunatnych wyługowanych i kwaśnych.
3. Na gruntach wsi zlokalizowano kilkanaście stanowisk z materiałami PŚ; większość z nich w niewielkiej odległości na N i S od siedliska wsi (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: kościół ob. pw. św. św. Piotra i Pawła i cmentarz przykościelny. Obiekt zbudowany z kamienia i cegły, halowy, oskarpowany. Nawa sklepiona krzyżowo. Od E prostokątne prezbiterium, od W czworoboczna wieża przechodząca w wyższych kondygnacjach w ośmiobok. Do kaplicy przylega zakrystia, a do nawy kaplice i kruchta; inw.: rzeźby św. św. Piotra i Pawła z 2. poł. XV w., gotycka chrzcielnica z pocz. XVI w., liczne nagrobki z XVI w., w tym Reinharda Glaubitza (zm. 1520). Przed 1945 r. zachowany był dzwon z 1516 r. z herbem Glaubitzów; chron.: wg Lutscha kościół – pocz. XVI w., wg Przyłęckiego – XIV w. z przebudową w pocz. XVI w. (Lutsch III, 185-186; Neuling, 68; Hoffmann 1936, 8-40; Przyłęcki 1974, 77; Pilch 1962, 149; 1978, 259; Mandziuk, 217-218; BN 2006, 834); Stan. nr 12, AZP 20/72- 19: osada położona na niewielkim wypłaszczeniu w centrum wsi ok. 0,2 km na SW od głównego skrzyżowania; inw.: fr. ceramiki, 3 przęśliki; chron.: WŚ, PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 731, teczka Ober Gläsersdorf; sygn. 730, teczka Kr. Lüben; MAWr., sygn. MA/A/291, 292; WUOZLeg.; MAHGł.; Demidziuk 2001, 138-139, nr 370)[2]; Stan. nr 13, AZP 33/73-20: osada położona na łagodnym stoku ok. 0,8 km na S od wsi, po lewej stronie drogi do →Obory; inw.: fr. ceramiki; chron.: XI-XIII w., XIV-XV w. (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: dwór na kopcu położony na łagodnym stoku, w sąsiedztwie podmokłych łąk, w środkowej części wsi, na W od zabudowań dworskich. Barokowy pałac zbudowany w XVIII w., na ziemnym kopcu otoczonym fosą, prawdopodobnie na miejscu starszego założenia (Treblin 1941c; Przyłęcki 1974, 76-78; Nowakowski 2008, 549-550)
[1] Podział wsi na część górną 1 dolną występuje od k. wie ku XVI: por. testament Anny z domu Stisselin z 1597 r. o przekazaniu dzieciom m.in. 3 folwarków w Ober Glesersdorf (InvG, s. 260). Wieś Szklary Dolne znajduje się w ob. pow. polkowickim, gm. Chocianów.
[2] Uwagi: Stan. archiwalne nr 4 lokalizowane było nieco bliżej siedliska wsi, bezpośrednio na zapleczu zabudowy wiejskiej.
