Stary Lubin (niem. Aldstadt bei Lüben), ob. część Lubina[1] [SWŚ I, s. 170-174]
Lubin (1224, 1259, 1267, 1273); Lubyn (1245); antiqua civitas, id est antiquum Lobyn (1319); antiqua Lubbin villa (1360); Altstadt Luben (1456-1467); Aldenstadt (1547)
dystrykt lubiński (1360)
1. 1224 Ulryk, kasztelan z L. (SUb I, nr 246); 1245 (L.) dok. ks. Bolesława Rogatki (SUb II, nr 296); 1259 Jan, burgrabia z L. (SUb III, nr 295); 1267 dziesięcina ze wsi S.L. należna była klasztorowi trzebnickiemu (SUb IV, nr 14; RS 1257); 1273 Bartłomiej, pleban z S.L. (SUb IV, nr 201); 1319 ks. Jan ścinawski nadał S.L. mieszczanom lubińskim z całością ks. praw, patronatem kościoła, 2 gr. z kar sądowych, ze stawem rybnym przed Bramą Legnicką w Lubinie, nowym stawem z prawami do wody zasilającej tenże, płynącej z →Krzeczyna Wielkiego, na odcinku do ks. olszyny (Erlich) naprzeciw lubińskiego zamku, dzięki której mieszczanie mieli tamę na stawie (RS 3910; Neuling, 4; Klose I, 168); 1360 ks. Ludwik I przekazał Piotrowi Scherwitz 1 wolny ł. dóbr w S.L. z wszystkimi przynależnościami, obowiązkami i zwolnieniami, w tym z coroczną opłatą 1 grz.cz. dla pleban Henryka i jego następców z przeznaczeniem na kaplicę zamkową w Lubinie (UHLB I, nr 247; APWr., AmWr, B 89.1, k. 103 v; APWr., Rep. 21,1 A, s. 105); [1456-1467] Konrad z S.L. (APWr., Rep. 135, inwentarz Rep. 3, nr 800, s. 777); 1516 wg rejestru dziesięcin kościoła parafialnego w Lubinie wieś S.L. miała 33 ł. (Klose I, 159); 1547 Bartel Pratz z S.L. przekazał 2 grz.r.cz. ze swoich dóbr i dziedzictwa w S.L. na ołtarz pw. św. Jadwigi w kościele parafialnym w Lubinie (APWr., Rep. 3, nr 874)
2. Wieś w obrębie Wysoczyzny Lubińskiej. Zabudowa siedliskowa na niewielkim grzbiecie, na lewym brzegu doliny bezimiennego cieku, lewobrzeżnego dopływu Baczyny. W części N większe nachylenia, zabudowa do wysokości ok. 140 m n.p.m. Na E krańcu, w pobliżu dna doliny Baczyny, wysokość ok. 125 m n.p.m. Zwarta zabudowa ulicowa wzdłuż drogi o przebiegu NW-SE. W środkowej części koliste nawsie z kościołem. Większość zabudowy na planie zamkniętych czworoboków po obu stronach drogi. Na cieku 3 małe stawy – 2 bezpośrednio na S od siedliska, 1 w oddaleniu, w górnym odcinku doliny. W bezpośrednim otoczeniu S.L. brak lasów. Użytki zielone w dnie doliny na czarnych ziemiach zdegradowanych i glebach szarych, w mniejszym stopniu na madach. Na pozostałym obszarze gleby bielicowe, pseudobielicowe, czarne ziemie zdegradowane i gleby szare.
3. Stan. nr 4, AZP 7/73-20: grodzisko położone na naturalnym wyniesieniu o dawnej nazwie własnej Kirchberg, w centrum wsi S.L. Obiekt ma kształt owalu o wymiarach plateau ok. 50 x 70 m i wyniesiony jest ponad okoliczny teren na wys. 3-4 m. Podczas badań ratowniczych prowadzonych na terenie wsi w obrębie wykopu II, u podnóża wyniesienia odkryto płytką fosę o szer. 20-25 m. Ze spągu pozyskano pojedynczy fr. ceramiki WŚ, zaś z zasypiska bogaty zespół nowożytnej ceramiki i kafli; chron.: XIII w. (APWr., WSPŚ, sygn. 730, teczka Kr. Lüben; WUOZLeg.; MAHGł.; Müller 1837, 257-258; AB 1929, 95; 1930, 51; Gottschalk 1930, 51; Hellmich 1930, 45; Uhtenwoldt 1938, 84; Treblin 1936; 1944a; Kaletyn 1966, 146; Mularczyk 1993; Prus 2007, 70; Nowakowski 2008, 358); Stan. bez nr.: osada położona w obrębie siedliska wsi. Stan. rozpoznano podczas badań ratowniczych związanych z budową kolektora deszczowego i sanitarnego. W trakcie prac założono 4 wykopy, z których 2 o szer. 4-5 m ulokowano wzdłuż głównej ulicy wiejskiej, 2 obejmowały SW część siedliska wsi. Podczas badań znaleziono ślady osadnictwa z IX-X i XI-XII w. Z pierwszą wyraźnie rysującą się fazą osadniczą datowaną na 2. poł. XIII-XIII/XIV w. wiąże się zespół obiektów odsłoniętych w obrębie wykopu I i pojedyncze jamy z wykopów II i III. W wykopie I stwierdzono zespół obiektów związany z produkcją i uszlachetnianiem żelaza (piece: ob. 1?, 6, 6d; rowy i jamy przypiecowe: ob. 6a, 6b, 6c). Podobny charakter miał rów zarejestrowany w wykopie III (ob. 1) i jama odsłonięta w wykopie II (ob. 20). W ich wypełniskach zalegały grudy żużla bądź żużla i żelaza metalicznego. Prócz tego odsłonięto pozostałości zagłębionych w podłoże budynków mieszkalnych (ob. 5,5a, 9a), w tymz zachowanym klepiskiem i śladami palenisk (ob. 10, 17) oraz studnię (ob. 11). Na przełom XIII i XIV w. datować należy także kilka obiektów odkrytych w obrębie wykopu II. Są to relikty 3 budynków (ob. 21-23). 1 z nich (ob. 22) pełnił zapewne funkcje mieszkalne, o czym świadczy odkryte w jego narożu kamienne palenisko. Podobnie datować należy zespół 3 jam garbarskich (ob. 15-17) i 2 towarzyszących im budynków gospodarczych (ob. 18, 19). Z 2. fazą osadniczą, datowaną na XIV – 1. poł. XV w. łączy się kilka obiektów odkrytych w obrębie wykopu II, których relikty zarejestrowano wyłącznie w profilach. Wśród nich wyróżnić można jamy o regularnych kształtach, pionowych ściankach i płaskich dnach (ob. 1, 29) oraz jamy o nieckowatym przekroju (ob. 2, 3, 8, 14, 24). Pozostałe obiekty odkryte na terenie osady, niekiedy o bardzo dużych rozmiarach, łączyć należy z 3. fazą osadniczą, datowaną na 2. poł. XV-XVII w.; inw.: fr. ceramiki, kości zwierzęce, żużle żelazne, przęślik, fr. gwoździ i bliżej nieokreślonych przedmiotów żelaznych; chron.: w zespole ceramiki wyróżnić można pojedyncze fr. naczyń z IX-X w., dalszych kilkanaście ułamków zaliczyć można do tzw. ceramiki wczesnopolskiej i datować najwcześniej na XI w. Z 1. fazą osady przygrodowej, datowaną najwcześniej na 2. pol. XIII w. wiązać należy zespoły ceramiki z obiektów, w których współwystępowały materiały tradycyjne, o cechach technologiczno-stylistycznych typowych dla ceramiki WŚ oraz materiały PŚ, o cechach charakterystycznych dla wyrobów wczesnokolonizacyjnych. Z fazą 2., datowaną na XIV – 1. poł. XV w. łączyć można zespół obiektów, z których pozyskano fr. ceramiki stalowoszarej i kremowej, najczęściej z bardziej rozbudowanymi formami wylewów (smukłe wylewy z okapem, wylewy z okapem i środkowym żeberkiem, ceramika kremowa malowana czerwoną farbą). 3. fazę osadniczą reprezentowały obiekty datowane na 2. poł. XV-XVI w., z których pozyskano wyroby reprezentujące ceramikę kremową i glazurowaną, w tym przede wszystkim uchate garnki i dzbany z pogrubionymi kolbowatymi i soczewkowatymi brzegami, głębokie misy z taśmowatymi i wyraźnie wywiniętymi na zewnątrz wylewami, fr. głębokich talerzy (APWr., WSPŚ, sygn. 730, teczka Lüben-Altstadt; sygn. 730, teczka Kr. Lüben; WUOZLeg.; Mularczyk 1993, Lodowski, Prus 1996, 38, 46; Fokt 2012, 346-347); Stan. nr 9, AZP 13/73-21: osada położona na łagodnie opadającym stoku ok. 1,5 km na NW od wsi, po prawej stronie drogi do →Obory; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 730, teczka Lüben-Altstadt; MAWr., sygn. MA/A/112, 288, 289; Demidziuk 2001, 113-114, nr 291); Stan. nr 12, AZP 10/73-20: osada zlokalizowana na łagodnym stoku, ok. 1 km na NW od wsi, po lewej stronie drogi do →Obory; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 730, teczka Lüben-Altstadt; MAWr., sygn. MA/A/112, 288, 289; WUOZLeg.; MAHGł.; Demidziuk 2001, 113, nr 290); Stan. nr 13, AZP 9/73-20: osada położona na stoku podmokłej doliny bezimiennego cieku ok. 0,7 km na W od N krańca wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ, PŚ (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 16, AZP 6/73-20: osada położona na krawędzi podmokłych łąk ok. 0,1 km na S od reliktów grodziska (Stan. nr 4); inw.: fr. ceramiki; chron.: XII-XIII w., PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 730, teczka Lüben-Altstadt; sygn. 730, teczka Kr. Lüben; MAWr., sygn. MA/A/112, 287-292; WUOZLeg.; MAHGł.; Demidziuk 2001, 111-112, nr 287); Stan. nr 22, AZP 16/73- 20: osada położona na łagodnym stoku ok. 0,25 km na N od zabudowań dawnej wsi, po prawej stronie drogi do Obory; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 730, teczka Lüben-Altstadt; MAWr., sygn. MA/A/112, 288, 289; WUOZLeg.; MAHGł.; Demidziuk 2001, 113, nr 289); Stan. bez nr.: osada położona na krawędzi podmokłych łąk ok. 0,2 km na W od N krańca wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ, PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 730, teczka Kr. Lüben; MAWr., sygn. MA/A/292; Demidziuk 2001, 114, nr 292)[2]
[1] Nieistniejącą dziś wieś, położona w okolicy dzisiejszej ul. Stary Lubin. Po przeprowadzeniu lokacji miasta Lubina, wieś S.L. stała się niewielką osadą na przedmieściach miasta. Poważnie ucierpiała w czasie wojny 30-letniej, wówczas znajdowało się tam tylko 8 spalonych i zrujnowanych majątków i mieszkało 4 zagrodników (por. Klose I, 154).
[2] Uwagi: Stan. archiwalne nr 8.
