Osiek (niem. Ossig), gm. Lubin [SWŚ I, s. 139-143]
Osek (1261); Osek (1267); Ossek (1357); Ossek (1359,1360); Ossek (1361); Ossek (1364); Osek, Ossek, Osek (1366); Osseck (1410); Ossig (1424); Ossig (1444); Ossigk (1491); Ossig Ossigk (1505); Ossig (1507); Ossig (1508); Ossig (1509); Ossig (1512); Ossig (1518)
dystrykt lubiński (1359, 1360, 1361, 1364, 1366)
1. 1261 wzmiankowana wieś O. (Knie, s. 464); 1267 klasztor Cysterek w Trzebnicy pobierał dziesięciny ze wsi O. (RS 1257; SUb IV, nr 14; USD, s. 249); 1357 rozstrzygnięcie sporu pomiędzy ks. Wacławem I i Ludwikiem I: wieś O. znalazła się w dziale Ludwika (NAPr., ACK, nr 619; APWr., Rep. 3, nr 168; LBUS I, s. 334; UHLB I, nr 90); 1359 O. ostatecznie przyznany został Ludwikowi I i jego następcom (APWr., Rep. 3, nr 169, 170; USL, nr 214, 215; LBUS I, s. 339); 1359 Fryderyk Medgau sprzedał Bodowi Brauchitsch, z zachowaniem prawa wykupu, ½ młyna położonego niedaleko od wsi O. wraz z wszelkimi przynależnościami oraz prawem do korzystania ze znajdujących się w jego dobrach materiałów, niezbędnych dla dokonywania napraw młyna, za 24 grz.; ks. Ludwik I zastrzegł dochody z tytułu prawa ks. (APWr., Rep. 21,1 A, s. 89-90; APWr., AmWr., B 89.1, k. 100; UHLB I, nr 213); 1360 Fryderyk Medgau sprzedał ksieni klasztoru św. Katarzyny we Wrocławiu oraz jej konwentowi, z zachowaniem prawa wykupu za cenę sprzedaży, 6 grz.r.cz. (za 60 grz.) ze swoich dóbr w O., a mianowicie: z folwarku, młyna i ł. cz. (APWr., Rep. 21,1 A, s. 105; APWr., AmWr., B 89.1, k. 103 v); 1360 Tammo Medgau nadał swojej ż. Małgorzacie 5 ł. cz. w O. jako oprawę wdowią, opiekun Fryderyk Sulcz (APWr., Rep. 21,1 A, s. 104); 1360 ks. Ludwik I potwierdził dokonaną przez Fryderyka Medgau sprzedaż 6 grz.r.cz. z jego dóbr w O. na rzecz ksieni klasztoru św. Katarzyny we Wrocławiu, ponadto zobowiązał się do pokrywania z własnych dochodów zaległości w opłacaniu cz., w przypadku ich powstania, zastrzegł również prawo wykupu dla Fryderyka Medgau i jego sukcesorów, a jeśli oni nie skorzystają, to dla siebie i swoich sukcesorów (APWr., Rep. 58, nr 57; UHLB I, nr 255); 1360 Małgorzata wdowa po Busu zw. de Wederow, dziedziczka wsi O., sprzedała za 170 grz. Jekelinowi s. Wilhelma, jego ż. Gertrudzie i ich spadkobiercom 1 1/2 ł. ziemi położonej w tejże wsi oraz Heynowi Jeskonis, jego ż. Małgorzacie i ich spadkobiercom 1/2 ł. ziemi w tej wsi wraz z 1/3 dochodów z sądownictwa, prawem wypasu owiec na polach chłopskich i sąsiednich. Wymienione ł. położone były przy granicy 20 prętów ziemi należących do bogatego chłopa Mikołaja, a także 2 części nieużytków rolnych (rubetum) położonych po obu stronach rzeki, 1 wiardunek z piekarni, 9 sk. z warsztatu szewskiego, 2 części łaźni, 1 sk. cz. z ogrodu oczynszowanego. Kowal miał obowiązek podkuwać sołtysom 1 konia oraz dla każdego ł. uprawnego wykonać pług wartości 1 sk., z zastrzeżeniem, że Jeklin s. Wilhelma oraz Heyno Jeskonis nabywcy ww. 2 ł. oraz Hanko i Peczko , s. byłego sołtysa, z trzeciego ł. mają płacić 3 grz.r.cz. właścicielce i jej zięciowi Wernerowi, 2 1/2 grz. plebanowi tamże oraz 1/2 grz. na potrzeby budowlane kościoła. Mają także obowiązek służby konnej z 1 koniem o wartości 2 grzywien. Wystawca zwalnia jednocześnie nabywców od wszelkich innych płatności (AA Wrocław, sygn. 1360.03.25; RŚ, V, nr 132); 1361 Fryderyk Medgau sprzedał z zachowaniem prawa wykupu ½ miary tygodniowego cz. zbożowego z młyna w O. Ottonowi Medgau i jego sukcesorom za 8 grz. (APWr., Rep. 21,1 A, s. 172; APWr., AmWr., B 89.1, s. 110 v, 111; UHLB I, nr 357); 1364 Fryderyk Medgau, sprzedał ½ młyna, znajdującego się niedaleko wsi O. wraz z ½ z 2 stawów rybnych i innymi przynależnościami Ottonowi Medgau i jego sukcesorom za 38 grz. (APWr., Rep. 21,1 A, s. 365; APWr., AmWr., B 89.1, k. 133; UHLB I, nr 620); 1366 Fryderyk Medgau sprzedał Ottonowi Medgau za 30 grz. 2 ½ młyna, który znajdował się blisko wsi O. wraz z wszelkimi przynależnościami: ziemią, łąkami pospolicie zw. Wasin,wykorzystywanymi do naprawy młyna. Chłopi Fryderyka Medgau siedzący we wsi O. winni po wsze czasy korzystać ze sprzedanego młyna, jednak na takich samych prawach, jak wcześniej; ks. Ludwik I zastrzegł swoje prawa, m.in. wyższe sądownictwo i wynikające z prawa ks. posługi (APWr., Rep. 21,1 A, s. 365-366; APWr., AmWr., B 89.1, k. 133- 133 v; UHLB I, nr 620); 1366 Mikołaj, Jan, Gunter i Piotr, s. Tammona Medgau sprzedali Ottonowi Medgau swój udział w dobrach zw. Baranow i służących plebanowi w O., za 5 grz.; ks. Ludwik I zastrzegł swoje prawa, m.in. wyższe sądownictwo i posługi wynikające z prawa ks. (APWr., Rep. 21, 1 A, s. 384; APWr., AmWr., B 89.1, k. 138; UHLB I, nr 631); 1366 Mikołaj, Jan, Gunter i Piotr, s. Tammona Medgau sprzedali Gunterowi Riemen za 50 grz. 2 ł. folwarczne w O., wraz z domem (curia habitacionis), przyległymi doń zagrodami, łąkami, pastwiskami i 2 zagrodnikami cz. oraz stadem 200 owiec, który tamże mieli od dawnych czasów oraz wszelkimi pożytkami i przynależnościami; ks. Ludwik I zastrzegł swoje prawa: wyższe sądownictwo oraz posługi wynikające z prawa ks. (APWr., Rep. 21, 1 A, s. 383; APWr., AmWr., B 89.1, k. 137 v; UHLB I, nr 632); 1410 wieś liczyła 30 ł., z każdego z nich klasztor Cysterek trzebnickich pobierał 6 gr.r.cz. lub dziesięcinę polową; w okolicy wsi znajdował się liczący 4 ł. folwark, z każdego ł. klasztor pobierał także 6 gr.r.cz., w sumie z ł. wiejskich i folwarcznych: 4 grz. i 1 wiard. (USD, s. 265); 1424 Bertold z O. (Schubert 1885, 22); 1444 Stefan Schwenkfeld z O. (APWr., AmWr., B 89.4, k. 11); 1491-1518 Mikołaj Schwenkfeld z O. (APWr., Rep. 132d: Nickisch-Rosenegk, nr 9; APWr., AmWr., B 89.4, k. 125, 126 v, 162, 163, 163 v; AAWr., DpkG, 1518.06.03); 1509 Mikołaj Schwenkfeld przekazał 30 flor. węg. r.cz. z dóbr w O. swojej bratowej Barbarze, wdowie po Janie Schwenkfeld (APWr., AmWr., B 89.4, k. 164); 1512 Kasper Schwenkfeld z O. (APWr., AmWr., B 89.4, k. 164 v)
2. Wieś na Równinie Lubińskiej w obrębie Wysoczyzny Lubińskiej. Powierzchnia lekko pofalowana, opadająca łagodnie na NE ku dolinie Zimnicy, stanowiącej E granicę wsi. Wysokość od 156 m n.p.m. w SW części wysoczyzny do 114 m n.p.m. przy korycie Zimnicy w części NE. Na ciekach w tej części groble. W części N skłon wysoczyzny rozcięty 2 dolinami dopływów Zimnicy, o odpływie na E. W jednej z dolin zlokalizowane siedlisko wsi. Plan siedliska ulicowy, o zwartej zabudowie w osi SW-NE po obu stronach lokalnej drogi Chróstnik – →Czerniec, stanowiącej poprzeczny łącznik między 2 traktami z Lubina na S i SE. Zabudowa asymetryczna: w części W zabudowania na planie zamkniętych czworoboków – po N stronie drogi więcej i gęściej, na S zabudowa luźniejsza. W części E zagrody jednobudynkowe, w większości po S stronie drogi. W centralnej części siedliska niewielkie, wydłużone nawsie. Od N przylega do niego folwark, od W – kościół i cmentarz. Na E skraju wsi mały folwark i młyn wodny na jednej z odnóg Zimnicy. Niwy podzielone na długie pasma ł. leśnych. Lasy tylko w niewielkich płatach na obrzeżach W, N i SE. Użytki zielone w dnach dolin, zwłaszcza w części E i NE, na madach, glebach murszowo-mineralnych, murszowatych oraz czarnych ziemiach zdegradowanych i glebach szarych. Na gruntach ornych dominują gleby bielicowe i pseudobielicowe, ponadto płaty gleb brunatnych wyługowanych i brunatnych kwaśnych.
3. Na gruntach wsi zlokalizowano kilka śladów osadnictwa PŚ, w pobliżu W części siedliska wsi, na W i N od niego; niewielkie skupisko występuje także na E od wsi, na stokach okalających podmokłą dolinę bezimiennego cieku (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: kościół ob. pw. Chrystusa Króla i cmentarz przykościelny. Świątynia murowana z kamienia i cegły, jednonawowa. Nawę i prostokątne prezbiterium nakrywają sklepienia krzyżowe, do nawy od W przylega czworoboczna wieża. Po wewnętrznej stronie muru kościelnego wmurowany krzyż pojednania; inw.: nagrobki: Mikołaja Schwenkfelda z O. (zm. 1553) i jego ż., z minuskułą gotycką, gotycki tryptyk z lat 90. XV w. (ob. MNWr.); chron.: wg Przyłęckiego kościółz XV-XVI w. i XVII-XVIII w., wg Pilcha – ok. 1524 r. (Lutsch III, 197-198; Neuling, 220; Przyłęcki 1974, 67; Pilch 1978, 190; Mandziuk, 214; BN 2006, 658; Wojtucki, Zobniów 2017, 316); Stan. nr 2, AZP 2/74-21: osada hutnicza położona u podnóża stoku podmokłej doliny, w E części wsi, po prawej stronie drogi do Kłopotowa; inw.: fr. ceramiki, przęślik, kości zwierzęce, grudy polepy, węgle drzewne i żużle żelazne; chron.: XIII w. (APWr., WSPŚ, sygn. 731, teczka Ossig; MAWr., sygn. MA/A/112, 279, 287, 288; WUOZLeg.; MAHGł.; AB 1929, 14; Demidziuk 2001, 141-142, nr 379; Fokt 2012, 366-367); Stan. nr 4, AZP 50/74-21: osada hutnicza położona na suchym łagodnym stoku ok. 1,5 km na SW od wsi; inw.: fr. ceramiki, żużle żelazne; chron.: IX-X w., PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 731, teczka Ossig; sygn. 730, teczka Kr. Lüben; MAWr., sygn. MA/A/112, 287, 288, 292; WUOZLeg.; MAHGł.; Demidziuk 2001, 142, nr 381)[1]; Stan. nr 5, AZP 4/74-21: osada hutnicza położoną na płaskim terenie łąkowym ok. 0,75 km na N od wsi; inw.: fr. ceramiki, fr. dyszy glinianej, żużle żelazne; chron.: IX-X w., PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 731, teczka Ossig; sygn. 730, teczka Kr. Lüben; MAWr., sygn. MA/A/112, 287, 288, 292; WUOZLeg.; MAHGł.; Treblin 1942a; Demidziuk 2001, 142-143, nr 382); Stan. nr 6, AZP 17/74-21: osada hutnicza położona na krawędzi stoku i podmokłych łąk ok. 0,2 km na S od W krańca wsi; inw.: fr. ceramiki, dysza gliniana i żużle żelazne; chron.: WŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 731, teczka Ossig; sygn. 730, teczka Kr. Lüben; MAWr., sygn. MA/A/112, 287, 288, 289, 291, 292; WUOZLeg.; MAHGł.; Demidziuk 2001, 143-144, nr 383); Stan. nr 7, AZP 5/74-21: osada hutnicza położona na krawędzi stoku i podmokłych łąk ok. 1 km na N od wsi; inw.: fr. ceramiki, dysza gliniana i żużle żelazne; chron.: WŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 731, teczka Ossig; MAWr., sygn. MA/A/112, 287, 288; WUOZLeg.; MAHGł.; Demidziuk 2001, 144, nr 384); Stan. nr 8, AZP 18/74-21: osada położona na suchym stoku ok. 0,25 km na N od stan. nr 7; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ, PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 731, teczka Ossig; sygn. 730, teczka Kr. Lüben; MAWr., sygn. MA/A/112, 291, 292; WUOZLeg.; MAHGł.; Demidziuk 2001, 144-145, nr 385); Stan. nr 11, AZP 16/74-21: osada położona na łagodnym stoku ok. 0,3 km na S od W krańca wsi, po prawej stronie drogi do Pieszkowa. Osada stanowi prawdopodobnie kontynuację stan. nr 6; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ, PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 731, teczka Ossig; sygn. 730, teczka Kr. Lüben; MAWr., sygn. MA/A/112, 291, 292; WUOZLeg.; MAHGł.; Demidziuk 2001, 146, nr 388); Stan. nr 22, AZP 61/74-21: element infrastruktury wsi odkryty w centralnej części jej siedliska, na S od drogi. Podczas pogłębiania studni natrafiono na zabytki archeologiczne świadczące o możliwości funkcjonowania w tym samym miejscu studni średniowiecznej; inw.: drewniana łopata i bliżej nieokreślony drewniany element konstrukcyjny, liczne fr. ceramiki stalowoszarej; chron.: XIII-XIV w. (WUOZLeg.; MAHGł.; Fokt 2012, 367); Stan. bez nr.: dwór na kopcu położony w SE narożniku zabudowań dawnego folwarku. Obiekt uległ zniszczeniu w okresie międzywojennym w wyniku budowy nowych budynków gospodarczych. Wówczas czytelny był jeszcze fr. fosy w postaci wilgotnej depresji terenu, dawniej niewielkiego stawu. Wg danych archiwalnych na kopcu miała pierwotnie stać wieża mieszkalna; chron.: PŚ (Treblin 1941b, 1943b; Demidziuk 2001, 149, nr 398; Nowakowski 2008, 516-518; 2017, 378-379); Stan. bez nr.: cmentarzysko szkieletowe, rzędowe o bliżej nieokreślonej lokalizacji; inw.: kabłączki skroniowe, żelazny nóż; chron.: WŚ (MAWr., sygn. MA/A/290; Schl. Vorz. VI/1896, 228; Kaletyn 1966, 138, 148)
[1] Uwagi: W ewidencji konserwatorskiej osada funkcjonuje jako stan. w Pieszkowie.
