Niemstów (niem. Herzogswaldau), gm. Lubin [SWŚ I, s. 129-131]
Hertwigswalde (1359, 1364, 1374, 1387, 1395, 1410, 1428); Hochilbigswalde (1376); Hertwigswaldau (1385, 1394); Hertegis Walde (1390); Hertwigiswalde (1399, 1428-1432); Herthwigswalde (1404); Herwigiswalde, Hertwigiswalde (1465); Hertwigiswalde (1469); Hertczigiswalde, Herczigiswalde, Herczigeswalde, Hertwigiswalde (1491); Herczigewalde, Herczigewalde, Herczigenwalde (1471-1500); Herczigenwalde (1486); Hertzogswaldau (1505, 1506); Hertzogswalde (1507, 1508, 1512); Herzogewalde (1517); Herzogswaldau (1521)
archiprezbiterat ścinawski (1376, 1399)
dystrykt lubiński (1359, 1395, 1404, 1428, 1432, 1471-1500)
1. 1359 ks. Ludwik I nadał Henrykowi Rechenberg oraz jego spadkobiercom 4 ł. i 3 pręty cz. w N. Niegdyś posiadał je Reinczko zw. Abstaksch i jego ż. Katarzyna jako oprawę wdowią. Po ich śmierci ł. te przypadły księciu prawem kaduka. Odbiorcy nadania uzyskali prawo do dziedziczenia, dochodów, danin i posług, przewozu, pańszczyzny, sołectwo i wszelkie inne przynależności. ks. zastrzegł wyższe sądownictwo, prawo do nakładania podatków i opłat oraz tradycyjne posługi, przewidziane prawem ks. (APWr., Rep. 21, 1 A, s. 90; APWr., AmWr., B 89.1, k. 99 v; UHLB I, nr 201); 1364 Henryk Schindel zw. Kleinherr za zgodą swojej ż. Katarzyny sprzedał ½ swoich dóbr w N., mianowicie: ½ z 3 ł., z których 15 prętów jest oczynszowanych, oraz ½ z 2 zagród cz., Janowi, karczmarzowi z →Raszowej, oraz jego dziedzicom za 28 grz., z zastrzeżeniem prawa wykupu (APWr., Rep. 21, 1 A, s. 341; APWr., AmWr., B 89.1, k. 130); 1374 Antoni zw. Piotr Czorn wraz ze swymi krewnymi zrzekł się prawa do dziedziny w N. na rzecz Teodoryka Rechenberg za 100 grz. odszkodowania (UHLB I, nr 780); 1376 kościół w N. (Heyne II, 97; Neuling 101); 1385 Jan Erwin, altarysta świdnicki, zrzekł się opieki nad Antonim Scultetus z N. (APWr., Rep. 3, nr 742); 1387 Piotr Wiesen przekazał jako oprawę wdowią swojej ż. dobra w N. wraz ze stadem 50 owiec i lennem kościelnym (APWr., Rep. 3, nr 743a; UHLB I, nr 993; Klose I, 171); 1390 ks. Ludwik I sprzedał szos z N., z zachowaniem prawa wykupu, Teodorykowi Rechenberg i jego dziedzicom, za 50 grz. (APWr., Rep. 12, nr 12); 1394 Teodoryk Rechenberg, po interwencji ks. Ludwika I, zgodził się wypłacić 100 grz. Antoniemu Erbin, występującemu także pod imieniem Piotr Herrn, tytułem jego roszczeń do ojcowizny w N., pod warunkiem wszelako, że wyrzeknie się on w imieniu swoim oraz swoich krewnych i spadkobierców praw do wspominanego majątku (APWr., B 89.2, k. 30); 1395 Teodoryk Rechenberg wraz z ż. Dorotą i s. Janem, Rudigerem, Mikołajem i Zygmuntem sprzedali opatowi i konwentowi Premonstratensów od św. Wincentego we Wrocławiu 6 grz.r.cz. (za 60 grz.) na wsiach N. i →Zwierzyniec, wolne od szosu, służb i ciężarów, zastrzegając sobie prawo do wykupu (APWr., Rep. 135, inwentarz Rep. 67, nr 664, s. 5932-5933); 1399 kościół w N. (Jungnitz I, 392); 1404 Rudiger Rechenberg sprzedał 1 i ½ grz.r.cz. (za 15 grz.) ze wsi N. Mikołajowi Eysinmanger, plebanowi tej wsi. Uczynił to za zgodą swoich br. niedzielnych Henryka (joannity), Jana i Zygmunta; cz. ściągane będą z dóbr Piotra Bartuscha i Jana Campanatora; zastrzeżono prawo do wykupu za 15 grz. (AAWr., P.65); 1410 wieś N. liczyła 7 ł. i 3 pręty, z każdego z nich Cysterki trzebnickie pobierały cz. w wysokości 1 wiard. lub dziesięcinę polową, w sumie 2 grz., bez 9 gr. (USD, s. 265); 1410 Mikołaj Eysinmenger, pleban w N. (AAWr., N.48); 1428 Menlin Prittwitz, dziedzic wsi →Czerniec oraz Rampold Prittwitz, dziedzic N. sprzedali kapitule głogowskiej 2 ½ grz.r.cz. (za 25 grz.) na dobrach i wsiach →Czerniec i N. (AAWr., Regesty książkowe, t. 32, s. 160-161); 1428-1432 wieś N. corocznie wymieniana w rejestrach dochodów kolegiaty głogowskiej, wraz z →Czerńcem zobowiązana do uiszczania 2 kop r.cz., dziedzice: Menlin i Rampold Prittwitz (AAWr., IV b 44, bs.); 1432 ks. Ludwik III przekazał swojej siostrze Jadwidze (zakonnicy w Trzebnicy) tytułem uposażenia 13 grz.r.cz. na dochodach (szosie, cz. i rencie) w pieniądzu i zbożu ze wsi Brunów, →Zwierzyniec, N. i →Czerniec z zastrzeżeniem prawa wykupu za 130 grz. (APWr., Rep. 135, inwentarz Rep. 125, nr 460, s. 23719,23723); 1465 Konrad Prittwitz, dziedzic N., sprzedał wikarym kolegiaty głogowskiej 5 flor. węg. (za 50 flor.) na wsi N. (APWr., Rep. 135, inwentarz Rep. 76, nr 305, s. 10406); [1469- 1473] Konrad Prittwitz, dziedzic N., zapisał 2 grz.r.cz. na wsi N. plebanowi Marcinowi z N., zastrzegając prawo wykupu (AAWr., II b 3, k. 48); 1471-1497 i 1500 wieś N. wymieniana w rejestrach dochodów wikarych kolegiaty głogowskiej. Należne było 5 flor. W latach 1471-1487 jako dziedzic wzmiankowany Konrad Prittwitz, 1488: wdowa po Konradzie, 1489-1496: Mikołaj Prittwitz, 1497 i 1500: Albert Prittwitz. Wspomniany sołtys i chłopi (AAWr., IV b 62, bs.; IVb 63, s. 12, 75, 107, 139, 167, 191, 217, 245, 273, 303, 331, 370, 407; IVb 64, bs.); 1486 Konrad Prittwitz z N. (APWr., Rep. 9, nr 205); 1491: Mikołaj Prittwitz z N. (APWr., Rep. 132d: Nickisch-Rosenegk, nr 9; APWr., Rep. 132a: Lubin, nr 28); 1505 Jerzy Beugendorf z N. przeznaczył jako oprawę wdowią dla swojej ż. Małgorzaty 14 grz.r.cz. z dóbr w N. (APWr., AmWr, B 89.4, k. 129 v); 1506-1508 Albert Prittwitz z N. (APWr., AmWr., B 89.4, k. 162 v, 163 v); 1507 Melchior Magnus z N. (APWr., AmWr., B 89.4, k. 163); 1512 ks. Jerzy I nadał Bernardowi Axleben zw. Magnus szos ze wsi →Zwierzyniec i N. (APWr., AmWr., B 89.4, k. 164 v); 1517 Mikołaj Magnus z N. (APWr., Rep. 3, nr 849); 1521 Albert Prittwitz z N. sprzedał 1/4 udziału w rynku soli w Rudnej (Söhnel 1905, 18, przyp. 2)
2. Wieś na Równinie Lubińskiej w obrębie Wysoczyzny Lubińskiej. W części S szeroka i spłaszczona powierzchnia wysoczyzny, z deniwelacjami poniżej 5 m, o wysokości 123-128 m n.p.m. Stopniowo obniża się na N, ku obniżeniu dolinnemu o układzie SW-NE i odpływie cieków na NE – bezpośrednio u podnóża wysoczyzny Niemstowska Młynówka, równolegle do niej, wzdłuż N granicy wsi – Zimnica, lewobrzeżny dopływ Odry. Dna obu dolin na wysokości od 106 m n.p.m. w części SW do 99 m n.p.m. na skraju NE. Rzeki rozdzielone niskim, szerokim i płaskim wododziałem o wysokości 103-107 m n.p.m. Siedlisko wsi wzdłuż doliny Niemstowskiej Młynówki, z luźną zabudową pojedynczą i na planie zamkniętych czworoboków, po obu stronach drogi oraz na obu brzegach koryta rzeki. Plan siedliska mieszany, ulicowo-owalnicowy, na przeciwległych krańcach 2 folwarki na planie prostokątów. Pola o układzie pasm ł. leśnych – gęsta sieć dróg polnych odchodzących od osi zabudowy w górę stoków. Lasy bardzo nieliczne, w niewielkich skupiskach w najwyższych partiach wysoczyzny, przy granicy wsi. Użytki zielone na glebach bielicowych i pseudobielicowych w obniżeniach terenu oraz na madach w dnach dolin. W podłożu gruntów ornych głównie gleby bielicowe i pseudobielicowe, ponadto także płaty gleb brunatnych wyługowanych i kwaśnych.
3. Na gruntach wsi zlokalizowano kilka śladów osadnictwa PŚ, na polach na N od siedliska wsi (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: dwór na kopcu o dawnej nazwie Niederhof. Obiekt położony na płaskim, stosunkowo suchym terenie, w NE części wsi. Ob. dwór z XIX w., wzniesiony na miejscu starszego założenia, po którym zachowała się szeroka, nawodniona fosa otaczająca od S i W plateau; chron.: PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 729, teczka Dittersbach; MAWr., sygn. MA/A/290, 291; WUOZLeg.; MAHGł.; AB 1936, 160; 1937, 62; 1942, 192; Treblin 1939b; 1941b; Kaletyn 1966, 139, 147; Pawłowski 1978, 379; Demidziuk 2001, 49, nr 63; Nowakowski 2008, 511-512; 2017, 373)[1]; Stan. nr 15, AZP 22/74-22: osada położona na płaskim terenie, w sąsiedztwie podmokłej doliny Zimnicy ok. 0,8 km na NE od N krańca wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ, PŚ (WUOZLeg.; MAHGł.)
[1] Stan. archiwalne nr 8.
