Krzyżowa (niem. Kreischau), gm. Ścinawa [SWŚ I, s. 117-118]
Scrisouo (1267); Crislow (1299); Kreischau (1326); Krischau (1327); Greyschau (1350); Kreischau (1408); Crysicz, Creysschaw (1409); Kreyschaw (1410)
dystrykt lubiński (1410)
1. 1267 klasztor Cysterek w Trzebnicy posiadał dziesięciny ze wsi K. (USD, s. 249; RS 1257; SUb IV, nr 14); 1299 Peczold, sołtys ks. wsi K. wraz ze swoją ż. Matyldą zobowiązali się przekazywać 14 sk. r.cz. ze zbytków (excrescentia)szpitalowi św. Ducha pod Ścinawą (RS 2548; SUb VI, nr 391); 1326 Piotr z K. burmistrz Ścinawy (InvG, s. 307); 1326 Konrad z K. nabył dobra w →Parszowicach (RS 4569); 1327: K. należała do Piotra Erischow (Zimmermann VII, 316); 1327 Konrad z K. uposażył szpital św. Ducha w Ścinawie (RS 4706); 1350 Konrad z K. (Schubert 1885, 13); 1408: Mikołaj z K. (Schubert 1885, 20); po 1409 Marcin z K. i Franciszek Molner z K. (Śl.k.r., s. 61); po 1409 Mikołaj, s. Macieja z K. (Śl.k.r., s. 63); 1410 wieś K. liczyła 18 ł., z każdego klasztor Cysterek w Trzebnicy pobierał 1 wiard. lub dziesięcinę polową; w sumie 5 grz. (USD, s. 264); 1562 Wawrzyniec Eckel, sołtys z K., nabył majątek w Ścinawie (Schubert 1885, 48)
2. Wieś w obrębie Obniżenia Ścinawskiego. W części SE bardzo małe deniwelacje, wysokość od 95 m n.p.m. przy granicy E do 100 m n.p.m. na krańcu S. Granicę S, SW i E stanowi dolina Zimnicy. W S części jej lewobrzeżny dopływ, o równoleżnikowej dolinie. W części NW stopniowy wzrost wysokości – wysoczyzna tworzy szerokie spłaszczenie w poziomie ok. 105 m n.p.m., z kulminacją 110 m n.p.m. U E podnóża wysoczyzny strefa źródliskowa kilku niewielkich cieków, o odpływie na NE. W tym miejscu zlokalizowane siedlisko wsi. Zabudowa o układzie owalnicy w osi N-S. Wewnątrz wydłużonego, wrzecionowego nawsia kilka pojedynczych budynków i 2 stawy. Na krańcu N folwark na planie nieregularnego, zamkniętego czworokąta. Zabudowa wiejska po obu zewnętrznych stronach nawsia – więcej i bardziej zagęszczona po stronie W, wszystkie gospodarstwa na planie przylegających do siebie, zamkniętych czworoboków; po stronie E także kilka mniejszych i pojedynczych zabudowań. Kilka małych izolowanych gospodarstw również przy drodze wychodzącej z nawsia na N. W S krańcu siedliska drogi o układzie promienistym na W, E, SW i SE. Obszar w większości bezleśny – niewielki płat lasu jedynie w najwyższej partii wysoczyzny, na NW krańcu wsi. Duży udział użytków zielonych – w dolinach cieków, ich strefach źródliskowych u podnóży wysoczyzny, w dolinie Zimnicy oraz w S części wsi. Utworzone na madach, a w najbliższym sąsiedztwie siedliska – na glebach bielicowych i pseudobielicowych. Grunty orne w centralnej części wsi na czarnych ziemiach właściwych oraz czarnych ziemiach zdegradowanych i glebach szarych. Na pozostałym obszarze na madach oraz glebach bielicowych i pseudobielicowych.
3. Na gruntach wsi zlokalizowano kilka stanowisk PŚ, wszystkie położone na S i SW od siedliska wsi (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 1, AZP 28/73-22: cmentarzysko szkieletowe, położone na stoku wyniesienia ok. 1,5 km na W od wsi; inw.: fr. ceramiki, kości ludzkie; chron.: WŚ (Sil. Ant. 1968,297; Wachowski 1975, 90-91; Prus 2007, 60)[1]; Stan. nr 6, AZP 2/74-23, 59/73-23: osada położona na płaskim terenie, przy lewym brzegu Zimnicy ok. 0,5 km na E od wsi; inw.: fr. ceramiki, w tym dna ze znakami garncarskimi, przęślik, podkowa; chron.: IX-Xw., XI-XIII w., XIV-XVw. (APWr., WSPŚ, sygn. 779, teczka Kreischau; MAWr., sygn. MA/A/113, 280, 293, 299, 394b; WUOZLeg.; MAHGł.; AB 1935, 79; 1936, 129; 1939, 88; Alts. 1940, 188; Prus 2007, 61); Stan. nr 14, AZP 8/74-23: osada położona na wypłaszczeniu, w widłach Zimnicy i bezimiennego cieku ok. 1 km na SW od wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: X-XII w. (WUOZLeg.; MAHGł.)
[1] Uwagi: W ewidencji konserwatorskiej stan. funkcjonuje Jako cmentarzysko szkieletowe z epoki brązu.
