Gawrony (niem. Groß Gaffron), gm. Rudna [SWŚ I, s. 91-92]

Gavron (1329); Gancrov (1330); Maiori Gafronow (1408); Maiori Gaffran (1409); Maior Gaffron, Gafferan, Gaffran, Gaferan (1471-1500); Gaffern (1485); Gaffarun (1499); Gaffarn (1511); Grossengaffern (1514); Gaffron (1518, 1520)

dystrykt rudnieński (1409, 1471-1500)

1. 1329-1330 Jan z G. (RS 4898; 4914); 1408 Mikołaj Prausnitz, kustosz kościoła św. Idziego w Krakowie, ufun­dował 6 beneficjów w kościele św. Idziego we Wrocławiu: 1 precentorię i 5 mansjonarzy, zapisując na ten cel 30 grz.r.cz., w tym m.in. 12 grz. na dobrach Mikołaja Glaubitz i jego ż. Katarzyny we wsi G.; Mikołaj zastrzegł sobie dożywotnie prawo patronatu; cz. zostały nabyte z zastrzeżeniem przysługującego sprzedawcom prawa wykupu (AAWr., Dok. chron., 17.12.1408; Heyne II, 645); 1409 dziedzice, sołtysi i chłopi ze wsi G. naruszali granice należącej do kapituły głogowskiej wsi →Studzionki (APWr., Rep. 76, nr 144); 1471–1497 i 1500 wieś G. regularnie wymieniana w rejestrach dochodów wikarych kolegiaty głogowskiej; należne było 1 i grz.; w latach 1471-1472 jako dziedzic wzmiankowany Piotr Luttwitz; posiadacze poszczególnych dziedzin obciążonych cz.: dziedzina I: Piotr Tumpke (1471-1477), Jan Tumpke (1478-1500); dziedzina II: Mikołaj Henczel (1471-1478), Jan Nese (1478-1483), Maciej Grumgk (1484), Jan Colepke (1485), Michał Polak (1486-1488), Piotr Gretil (1494-1497), Kasper Cuschicke (1500); dziedzina III: Maciej Glambatcz/Glambosch (1471-1479), Maciej Hennig/Hanke (1479-1497), Stefan Knoschk (1500); każdy dział uiszczał grz. (AAWr., IV b 62, bs.; IV b 63, s. 13, 44, 76, 108, 140, 167, 191, 217, 246, 274, 304, 332, 371, 407; IV 64, bs.); 1485 Jan Löben z G. (APWr., Rep. 135, D 366 gg, s. 28); 1499-1518 Baltazar Löben z G. (InvGB, s. 107; InvGB, s. 82; Söhnel 1905, 16, przyp. 3); 1514 Baltazar Löben, dziedzic G., potwierdził, że jego poddany Łukasz Banck, chłop zamieszkały we wsi G., sprzedał wikarym kolegiaty głogowskiej grz. (za 5 grz.) na swoim 1 ł. pola we wsi G., położonym między [działami, należącymi do] Benesza i Wawrzyńca Penesche; sprzedawca zastrzegł prawo wykupu (AAWr., DpkG, 1514.05.01); 1520 Franciszek Löben z G. (Söhnel 1905, 23, przyp. 1)

2. Wieś w obrębie Wzgórz Dalkowskich. Ukształtowanie powierzchni zróżnicowane, deniwelacja powyżej 40 m. Na S fr. Wzgórz Polkowickich (część Wzgórz Dalkowskich), pozostały obszar – wysoczyzna moreny dennej. Części centralna i S pagórkowate, liczne doliny cieków i suche dolinki denudacyjne. Najwyższa kulminacja na SE – 133 m n.p.m. Stopniowy spadek terenu na NW. W obrębie wzniesień obszary źródliskowe. Wzdłuż W krańca wsi szerokie spłaszczenie dolinne lewobrzeżnego dopływu Bobrownicy – uchodzi do niej na N wsi, gdzie najniższe wysokości (91 m n.p.m.). Na N od doliny Bobrownicy, na N skraju wsi, teren ponownie wznosi się do 105 m n.p.m. E granicę również wyznacza dolina Bobrownicy, o szerokim, nieckowatym dnie i odpływie na N. Siedlisko wsi w dolinie jednego z cieków w centralnej części obszaru. Układ przestrzenny ulicówki, z zabudową na planie czworoboków i pojedyncze po obu stronach głównej drogi o kierunku SE-NW. Z obu krańców siedliska rozchodzą się promieniście drogi w różnych kierunkach. Po S stronie drogi, w centralnej części siedliska, folwark. Większe powierzchnie leśne jedynie na krańcu S i N, na pozostałym obszarze kilka izolowanych, małych płatów. Powierzchnia użytków zielonych nieduża, ograniczona do dolin rzecznych oraz ich górnych, źródliskowych odcinków. Większe obszary w dolinie Bobrownicy. Użytki zielone na podłożu mad, czarnych gleb zdegradowanych i gleb szarych oraz gleb brunatnych właściwych i gleb bielicowych. Na pozostałym obszarze wsi dominują gleby bielicowe i pseudobielicowe, ponadto mniejsze płaty gleb brunatnych właściwych w części N oraz czarnych ziem zdegradowanych i gleb szarych w części S.

3. Na gruntach wsi zidentyfikowano kilkanaście śladów osadnictwa z PŚ; znaczna ich część zlokalizowana w niewielkiej odległości na S i SW od siedliska wsi, a kolejne skupisko czytelne w okolicy skupiska osadniczego z WŚ lokalizowanego ok. 1 km na N od wsi (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: barokowy dwór, wielokrotnie przebudowywany, całkowicie zniszczony i rozebrany po 1945 r. W obrębie budowli czytelne miały być elementy murowanego założenia; chron.: Ś (Weber I, 10; Nowakowski 2008, 467); Stan. bez nr.: dwór na kopcu o nieznanej lokalizacji, prawdopodobnie całkowicie zniszczony. Być może tożsamy ze stan. arch. nr 8, na którym wg informacji z 1941 r., miało znajdować się wyniesienie o nazwie własnej Burgberg; chron.: PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 729, teczka Gaffron; Treblin 1941a; AB 1942, 235; Kaletyn 1966, 142; Demidziuk 2001, 59, nr 94, 98; Prus 2007, 30; Nowakowski 2017, 296); Stan. nr 16, AZP 207/70-21: osada położona na terasie w sąsiedztwie bezimiennego cieku, przy E krańcu wsi; inw.: fr. ceramiki, fr. żużli żelaznych; chron.: IX-X w. (WUOZLeg.; MAHGł.; Czapla 2014, 169); Stan. nr 17, AZP 211/70-21: osada położona na stoku doliny bezimiennego cieku ok. 1 km na N od wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 20, AZP 214/70-21: osada położona na stoku doliny bezimiennego cieku ok. 1 km na N od wsi i ok. 0,15 km na E od stan. nr 17; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ, PŚ (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 45, AZP 240/70-21: osada położona na stoku wyniesienia ok. 0,2 km na S od centrum wsi, po lewej stronie drogi do →Gwizdanowa i →Bytkowa; inw.: fr. ceramiki; chron.: XI-XIII w. (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 46, AZP 241/70- 21: osada położona na stoku wyniesienia ok. 0,5 km na S od centrum wsi i ok. 0,3 km na S od stan. nr 45; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ, PŚ (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 1, AZP 41/70-22: osada położona na łagodnym stoku doliny bezimiennego cieku ok. 0,5 km na NE od E k. wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: starsze fazy WŚ (WUOZLeg.; MAHGł.; Czapla 2014, 169); Stan. nr 2, AZP 42/70-22: osada położona na stoku opadającym w kierunku bezimiennego cieku, ok. 0,9 km na N od E krańca wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: starsze fazy WŚ (WUOZLeg.; MAHGł.; Czapla 2014, 169); Stan. nr 9, AZP 49/70-22: cmentarzysko szkieletowe o nieznanej lokalizacji; chron.: WŚ? (WUOZLeg.; MAHGł.)