Dziewin (niem. Dieban), gm. Ścinawa [SWŚ I, s. 89-91]

Diebau (1209); Devin (1218); Dewin (1227); Dewin ultra Glogouiam (1241-1244); Deuin (1284); Dewin (1287); Dieban (1304); Deban (1304); Dewin (1305); Dewin, Dieban (1322); Debyn (1367); Dewyn (1374); Dobin (1376); Dewin, Debyn (1399); Dewin (1418); Debin (1441, 1443); Deben (1496); Dyben (1518); Dibann (152..?)

archiprezbiteriat ścinawski (1376, 1399, 1418)

dystrykt ścinawski (1287, 1367, 1508, 1518)

1. 1209[1] ks. Henryk Brodaty włączył do kościoła parafialnego w Ścinawie lenno kościelne w Dz. (RS 131); 1215 Wilbern opat klasztoru w Pforcie[2] rozstrzygnął spór o dziesięciny ze wsi Dz. i †Kliszowo; b. wr. Żyrosław[3] nadał dziesięciny z Dz. dla lubiąskiego klasztoru; chłopi z Dz. i †Kliszowa, czyli 2 wsi położonych w sąsiedztwie, ale po przeciwnych stronach rzeki, przekraczali rzekę i wycinali lasy pod nowe pola uprawne; przy zbieraniu dziesięcin wyniknął spór między osadnikami, który próbował załagodzić b. wr. Żyrosław decyzją o rozdziale dziesięcin: klasztor lubiąski otrzymał dziesięciny z wszystkich pól †Kliszowa, te po 2. stronie rzeki przynależały b. wr.; b. wr. Cyprian[4]przekazał jednak dziesięciny trzebnickim cysterkom, co wywołało spór między nimi a klasztorem lubiąskim, gdyż cysterki domagały się także dziesięcin od osadników z †Kliszowa po stronie dziewińskiej; ob. spór, za radą b. wr. Wawrzyńca i za wiedzą Henryka Brodatego rozstrzygnięto w ten sposób, że granicą była rzeka: dziesięciny od mieszkańców †Kliszowa i Dz. po 1. stronie rzeki należały się klasztorowi lubiąskiemu, te z pól po przeciwnej stronie rzeki – klasztorowi w Trzebnicy (SUb I, nr 144); 1218 dziesięcina ze wsi Dz. należała do lubiąskich Cystersów (RS 199; SUb I, nr 171); 1227 dziesięcina ze wsi Dz. należała do lubiąskich Cystersów (RS 323; SUb I, nr 279); 1241-1244 w Dz. znajdował się dwór ks. Bolesława Rogatki (KH, s. 143); 1284 Jakub, subdiakon, kanclerz ks. Konrada II, był kiedyś plebanem w Dz. (RS 1797; SUb V, nr 101); 1284-1305 Tomasz plebanem w Dz. (RS 1808, 2797, 2810, 2861; SUb V, nr 110); 1287[5] Henryk III sprzedał za 800 grz. Ottonowi Zedlitz swoje dobra w Dz. wraz ze wszystkimi prawami i władztwem, wolne od podatków i posług (RS 2035; SUb V, nr 506); 1322 Jan Ziegenberg sprzedał br. Janowi, Konradowi, Ottonowi, Lutoldowi, Tymonowi i Fryderykowi Löben swój folwark o powierzchni 4 ł. we wsi Dz., 15 mał. cz. w chmielu, 12 achteli cz. w winie, młyna nad Odrą, nowe jezioro z 2 wolnymi rybakami, Odrę [na odcinku] powyżej Lubina i poniżej Chobieni oraz lenna kościelnego w Dz. (RS 4226); 1326 Tylon z Dz. ze Ścinawy (RS 4559); 1367 Lutold Löben zapisał swojej ż. Elżbiecie jako oprawę wdowią swój folwark w Dz.; opiekunami oprawy jej br. Jan Reinbaben i Franciszek Borschnitz (LKŚJ I, nr 47); 1375 wspomniany jaz na Odrze w D. (CDS XVII, s. 9); 1374 Bertold Löben plebanem w Dz. (Schubert 1885, 16; AAWr., Regesty książkowe, t. 33, s. 547); 1376 kościół w Dz. (Heyne II, 97; Neuling, 45); 1399-1418 altarysta kolegiaty głogowskiej Otto Kaufman plebanem w Dz. (AAWr., Regesty książkowe, t. 32, s. 76; Jungnitz I, 393); 1441-1443 Henryk Prittwitz plebanem w Dz. (AAWr., Regesty książkowe, t. 32, s. 185, t. 33, s. 614); 1454 Małgorzata, Urszula i Anna, c. Mikołaja Kanitza z Dz. oraz Jan Kanitz, ich br. i opiekun (Schubert 1885, 25); 1496 Bartosz Heide siedzący w Dz., dziedzic wsi →Dłużyce (Schubert 1885, 163; APWr., Rep. 135, C 101, s. 28, nr 45); 1508 zamiana dóbr między ks. Albrechtem i Karolem Podiebradowiczami a braćmi Fryderykiem i Zygmuntem Kanitz zw. Nitzker z →Parszowic: odstąpili oni ks. dobra Domaszków, w zamian za co otrzymali dobra Dz., które ks. kupili od Bernarda Baruth. Fryderyk i Zygmunt uzyskali prawo do wolnego promu przez Odrę z barką, łodzią i statkiem, zezwolenie na wyszynk piwa i trzymanie rzemieślników w granicach ww. majątku oraz lenno kościelne; dobra objęte były prawem polskim, br. Kanitz mieli służyć ks. z 1 koniem (Schubert 1885, 35); 1518 Fryderyk Kanitz zw. Nitzke z →Parszowic sprzedał mansjonarzom kolegiaty głogowskiej 3 guld. węg. (za 50 guld.) na dobrach w →Parszowicach i D. (AAWr., Regesty książkowe, t. 33, s. 788-789); 152..? Wolffen König z D. (USD, s. 323)

2. Wieś w obrębie Obniżenia Ścinawskiego. E granicę obszaru stanowi dolina Odry – krawędź doliny tworzy wyraźną skarpę o wysokości 4-6 m i nieregularnym przebiegu. W środkowym odcinku przebieg krawędzi w przybliżeniu południkowy, na N i S o kierunku SW-NE. Koryto Odry kręte, z meandrami w części N. Jeden z nich podcina krawędź zbocza doliny, na której zlokalizowane zostało siedlisko wsi. W S części główne koryto Odry w znacznej odległości od skarpy – w dnie doliny liczne starorzecza, zastoiska, koryta lewobrzeżnych dopływów Odry (Strużysko) i podmokłości. Wysokość dna doliny: 93-95 m n.p.m. Przy W granicy wsi największa wysokość – 116 m n.p.m. w obrębie wysoczyzny morenowej. Teren łagodnie obniża się w kierunku NE i E, natomiast ku SE nachylenia są większe. W N części szerokie spłaszczenie na wysokości ok. 100 m n.p.m., po czym w kierunku N granicy wysokość wzrasta do 105 m n.p.m. Siedlisko o układzie niewielkiej wsi ulicowej, rozciągniętej południkowo wzdłuż krawędzi doliny Odry. W centralnej części wsi kościół, po E stronie drogi, pomiędzy drogą a skarpą. Na N krańcu folwark z siedzibą pańską. W pozostałej części wsi zabudowania w większości pojedyncze. Na wysokości kościoła, z centralnej części siedliska w kierunku W odchodzi droga, która promieniście rozdziela się na kilka dróg, prowadzących na NW, W i SW. Lasy łęgowe w dnie doliny Odry. Ponadto niewielki płat lasu przy W granicy wsi. Użytki zielone (na madach) wokół zabudowy siedliskowej oraz w dnie doliny Odry. Grunty orne w części N na podłożu czarnych ziem właściwych, na pozostałym obszarze – gleby brunatne właściwe. W mniejszych płatach także gleby brunatne wyługowane.

3. Na gruntach wsi zlokalizowano kilka śladów osadni­czych z PŚ na krawędzi wysoczyzny przylegającej do doliny Odry (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: kościół ob. pw. św. św. Piotra i Pawła, położony w centrum wsi, na E od głównej drogi. Budowla murowana, całkowicie otynkowana z prostokątną nawą i trójbocznie zamkniętym prezbiterium i wieżą zachodnią. Pierwotnie przy bocznym S wejściu  znajdował stał krzyż pojednania; inw.: późnogotyckie sakramentarium i chrzcielnica, liczne nagrobki, w tym Katarzyny, ż. Zygmunta Kanitz z Dz. (zm. 1538); chron.: wg Lutscha kościół – ok. 1500 r., wg Pilcha – XIV w., rozbudowany w k. XVI w. o wieżę zachodnią (Lutsch II, 636-637; Neuling, 45; Pilch 1978, 57; Mandziuk, 225-226; Kozaczewski I, 33-34; Wojtucki, Zobniów 2017, 318); Stan. nr 4, AZP 28/74-23: cmentarzysko szkieletowe. W okresie międzywojennym podczas prac ziemnych prowadzonych na S od muru otaczającego cmentarz przykościelny odsłonięto fr. 2 grobów szkieletowych; chron.: PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 777, teczka Dieban; MAWr., sygn. MA/A/113, 280, 281, 283; WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: obiekt obronno-rezydencjonalny zlokalizowany na wzniesieniu przy krawędzi wysokiej skarpy doliny Odry, o dawnej nazwie własnej Graumändelberg. Wg relacji mieszkańca Dz. w k. XIX w. w okolicy dworu miało znajdować się wzniesienie porośnięte starymi drzewami, będące pozostałością zamku rycerskiego. Obiekt rozwieziono w związku z budową w tym miejscu chlewów. Podczas prac natrafiono na resztki murów i liczne kamienie, które zepchnięto ze zbocza; inw.: fr. ceramiki; chron.: PŚ (APWr., WSPŚ, sygn. 777, teczka Dieban; MAWr., sygn. MA/A/284; 285; Nowakowski 2008, 330, 465-467; 2017, 294-295); Stan. nr 5, AZP 29/74-23: osada zlokalizowana na krawędzi wysoczyzny ok. 0,8 km na N od wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: IX-XI w. (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 6, AZP 30/74-23: osada położona na krawędzi wysoczyzny przylegającej do doliny Odry, w N części wsi na terenie kompleksu dworskie­go; inw.: fr. ceramiki; chron.: XII-XIII w. (APWr., WSPŚ, sygn. 777, Dieban; MAWr., sygn. MA/A/113, 280, 281, 283; WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 8, AZP 32/74-23: osada i cmentarzysko zlokalizowane ok. 0,5 km na S od wsi, w S części wzniesienia o dawnej nazwie własnej Finkenberg;inw.: fr. ceramiki; chron.: IX-X w. (APWr., WSPŚ, sygn. 777, teczka Dieban; MAWr., sygn. MA/A/284, 285; WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 15, AZP 39/74-23: osada zlokalizowana na krawędzi wysoczyzny przy N krańcu wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: WŚ (WUOZLeg.; MAHGł.)[6]; Stan. nr 9, 20, 21, AZP 33, 44, 45/74-23: rozległa osada lub skupisko kilku mniejszych, położona na krawędzi wysoczyzny i podmokłej doliny Odry, ok. 0,8-1,0 km na SW od wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: IX-X w. (WUOZLeg.; MAHGł.)

[1] Niewiarygodny falsyfikat.

[2] Klasztor cystersów w Pforcie, ob. część Naumburga w Saksonii.

[3] Przed 1198 r.

[4] Przed 1207 r.

[5] Być może falsyfikat.

[6] Podczas badań powierzchniowych na terenie stan. nie znaleźliśmy żadnych materiałów zabytkowych.