Chełmek Wołowski (niem. Kulmikau), gm. Ścinawa [SWŚ I, s. 69-70]

Kulmekow (1371); Kolmekow (1375); Colmkaw (1440); Colmpke, Colimpke, Colmicke (1471-1492); Kolmickau (152..?)

dystrykt ścinawski (1471-1492)

1. 1371 Piotr Falkenhain dziedzicem wsi Ch.W. (APWr., Rep. 31, 2 A, s. 55; LF, E 281, przyp.); 1375 Piotr Falkenhain, dziedzic Ch.W., sprzedał Mikołajowi Brustow, plebanowi w →Tymowej, zbytki, których granica biegnie wzdłuż Erlich(olszyny?), Ch.W. i →Tymowej (Schubert 1885, 148; APWr., Rep. 135, C 101, s. 4, nr 3); 1440 Piotr Falkenhain, dziedzic wsi Ch.W., zobowiązany do osobistej służby w wojsku b. wr. z 2 końmi i 1 pocztowym (AAWr., Dok. chron., 13.09.1440); 1471-1492 wieś Ch.W. corocznie wymieniana w rejestrach dochodów wikarych kolegiaty głogowskiej, należne było ½ grz.; jako dziedzice wzmiankowani w 1471-1482 Krzysztof i Jan Falkenhain, 1482-1492 Krzysztof Falkenhain; wspomniany sołtys, kmiecie i zagrodnicy; w 1492 cz. wykupiono (AAWr., IV b 62, bs.; IV b 63, s. 13, 45, 77, 108, 141, 168, 192, 218, 246); 152..?: Fryderyk Braunen z Ch.W. (USD, s. 323)

2. Wieś w obrębie Obniżenia Ścinawskiego i Wysoczyzny Lubińskiej. Teren na W lekko falisty, na krańcu SW najwyższe wysokości, do 110 m n.p.m. Teren stopniowo obniża się ku E. Pojedyncze, izolowane i niewysokie kulminacje w części centralnej. We E części deniwelacja znacznie mniejsza, wysokość 91-93 m n.p.m. Głównym ciekiem jest Gatna. Jej dolina rozcina skłon wysoczyzny i na znacznym odcinku stanowi N granicę wsi. Drugi większy ciek, Widnica, płynie równolegle do granicy wsi, na krótkim odcinku w części S stanowi jej granicę, a następnie przepływa przez SE kraniec wsi. We E części wsi liczne drobne cieki (dopływy Widnicy i Gatny) oraz tereny podmokłe w strefie źródlisk. Groble w górnym biegu Gatny i zespół 4 stawów na granicy z Dziesławiem. Przy jednym z nich młyn wodny. Zabudowa siedliskowa w centralnej części, na skłonie wysoczyzny, przy niewielkim cieku. Układ zabudowy w osi E-W, zgodnie z przebiegiem głównej drogi w dnie doliny. Kilka zabudowań również przy bocznej drodze, prostopadłej do dna doliny. Ponadto skupisko zabudowań na W od centrum, przy skrzyżowaniu drogi E-W z głównym traktem N-S. W centrum siedliska folwark na planie otwartego ku E czworokąta. Na E siedziba pańska i duży staw. Zabudowa zagrodowa z pojedynczych budynków, o nieregularnym układzie typowym dla wsi przyfolwarcznej. Niewielkie zwarte obszary leśne tylko na W krańcu wsi, natomiast liczne użytki zielone na czarnych ziemiach właściwych we E części wsi. Użytki rolne na podłożu gleb brunatnych wyługowanych i brunatnych kwaśnych, w części NE także na czarnych ziemiach właściwych i zdegradowanych.

3. Na gruntach wsi zlokalizowano 7 śladów osadnictwa PŚ rozproszonych równomiernie na polach wokół siedliska wsi (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 1, AZP 12/72-22: dwór na kopcu, dawna nazwa własna Wasserschloss, położony na płaskim, stosunkowo suchym terenie, w centrum wsi. Obiekt założony na planie nieregularnego owalu, stanowiącego wysepkę na stawie. Od strony W dojście do dworu zapewniała ziemna grobla i murowany most. Śred. kopca wzdłuż osi N-S wynosi 25 m, natomiast wzdłuż osi E-W 32 m. Wys. nasypu od poziomu wody w stawie dochodzi do 3 m. Na majdanie w części centralnej relikty murowanego dworu, zbudowanego na planie prostokąta. W części SW, przy krawędzi nasypu, widoczne resztki kamiennego muru obwodowego, zaś w części SE relikty 2., mniejszego budynku, założonego także na planie prostokąta; chron.: XV?-XVIII w. (APWr., WSPŚ, sygn. 779, teczka Kulmikau; MAWr., sygn. MA/A/112, sygn. MA/A/278, sygn. MA/A/393; WUOZLeg., MAHGł.; Hellmich 1930, 42; Inf. KZA 1964, 72; Ant. Wart., 71; Sil. Ant. 1966, 214; Pawłowski 1978, 214; Prus 2007, 18; Nowakowski 2008, 440-442; 2017, 279); Stan. nr 7, AZP 140/72-22: osada zlokalizowana na E stoku niewielkiego wniesienia ok. 0,6 km na N od wsi, po prawej stronie polnej drogi do Dziesławia; inw.: fr. ceramiki; chron.: XI-XIII w. (WUOZLeg.; MAHGł.)