Chełm (niem. Kulm), gm. Rudna [SWŚ I, s. 69]

Colanow, Colonona, Colanona (ok. 1325); Kolnow (1388); Colna (1428-1437); Coln (1440)

dystryk rudnieński (1388, 1436-1437)

1. ok. 1325 na II kanonikat kolegiaty głogowskiej przeznaczona była trzecia część dziesięciny polowej z Ch.; na VIII kanonikat dziesięcina polowa (Jungnitz II, 4-5; APWr., Rep. 135, inwentarz Rep. 76, nr 314, s. 10414-10418); 1388 Henryk Prittwitz sprzedał kantorowi, mansjonarzom i kapitule głogowskiej 4 grz.r.cz. za 40 grz. ze wsi →Bartsch, Ch. i →Orsk (APWr., Rep. 133: Mündel, nr 2); 1428-1432 i 1436-1437 wieś Ch. corocznie wymieniana w rejestrach dochodów kapituły kolegiackiej w Głogowie, wraz z →Bartsch i Nieszczycami uiszczała 10 grz.r.cz., dziedzicami Kasper (tylko do 1432), Jan i Mikołaj Nebelschütz (AAWr., IV b 44, bs.; IV b 53, bs.; IV b 81, bs.); 1440 opat klasztoru Kanoników Regularnych w Żaganiu Stislaw kupił 10 grz.r.cz. na folwarku w →Bartsch i wsi Ch. (Heinrich 1911, 504)

2. Wieś w obrębie Wzgórz Dalkowskich. Najwyższe wzniesienia przy SW granicy wsi – średnia wysokość 140 m n.p.m., najwyższa kulminacja – 145 m n.p.m. Teren opada na SE, najpierw dość stromo, potem łagodnie; wysokość osiąga najniższą wartość 86 m n.p.m. na N krańcu wsi. Niewielki ciek wodny wzdłuż N granicy wsi. Siedlisko o układzie nieregularnej ulicówki – niewielka osada przyfolwarczna. Folwark na planie czworoboku, kilka większych gospodarstw na planie zamkniętych czworoboków przy folwarku oraz pojedyncze zabudowania naprzemiennie po obu stronach drogi, prowadzącej do wsi →Bartsch, o przebiegu SW-NE. Lasy głównie w S części wsi oraz kilka mniejszych, izolowanych płatów w części N. Użytki zielone w najbliższym otoczeniu zabudowy siedliskowej, utworzone na glebach bielicowych i pseudobielicowych. Gleby te dominują na większości obszaru wsi. W NE części także gleby brunatne wyługowane i brunatne kwaśne, a w części centralnej, na N od zabudowy siedliskowej, najżyźniejsze gleby brunatne właściwe.

3. Na gruntach wsi zlokalizowano 7 stanowisk z PŚ, rozproszonych równomiernie po obu stronach siedliska (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 6, AZP 86/70-22: osada zlokalizowana na łagodnym stoku ok. 0,1 km na E od centrum wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: starsze fazy WŚ, PŚ (WUOZLeg.; MAHGł.; Czapla 2014, 162); Stan. nr 14, AZP 96/70-22: osada położona na stoku ok. 0,75 km na E od wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: XII-XIII w. (WUOZLeg.; MAHGł.)