Gwizdanów (niem. Queissen), gm. Rudna [SWŚ I, s. 99-100]

Guizdanowo (1265); Gwizdawon (1289); Gwizdanov (1295); Gwyzdanow (1297); Gwisdanowo (1300-1305); Gwizdanow (1300); Gwysdanow (1303); Gwischanow (1318); Gwisdanow (1322, 1346); Gwizdanoir, Gwizdanow (1349); Gwisdano (1366); Gweysnaw (1399); Queisenaw (1449-1462); Queisdnaw (1468); Qweyssin (1468); Queysna, Queysenaw, Queysdnaw, Queissnaw (1471-1500); Queisenaw (1472-1475)

archidiakonat głogowski (1318); archiprezbiterat ścinawski (1399)

dystrykt rudnieński (1471-1500)

1. 1265 kanonik wrocławski Otto, s. Jana, s. Ottona (zm. wojskiego głogowskiego), darował b. wr.Tomaszowi I swój dziedziczny majątek G. ze wszystkimi prawami w wieczyste posiadanie (RS 1199; SUb III, nr 504); 1289 Wacław, pleban z G., zawarł porozumienie z Przybkiem Krzysztoborowicem z →Kębłowa w sprawie lokacji wsi →Kębłów na prawie niemieckim i dziesięcin: tamtejsi chłopi przez następne 7 lat mieli dawać tytułem dziesięciny r. 40 miar żyta; po upływie 7 lat z każdego ł. tytułem dziesięciny miały być dawane 2 miary żyta i 3 owsa, do tego jako meszne 1 miara żyta i 1 owsa (RS 2110); 1295 Gocław z G. (RS 2368); 1297-1300 notariusz b. wr. Mikołaj plebanem G. (RS 2453, 2742); 1300-1305 wieś G. liczyła 7 i ł., z każdego b. wr.należna była dziesięcina w wysokości 1 wiard.; podówczas jednak tylko 4 ł. uiszczały opłatę (LF, E 282); 1303 Mikołaj z G. prokuratorem kolegiaty głogowskiej (RS 2742); 1318 pokwitowanie poboru świętopietrza: z kościoła w G. 3 grz., plebanem Gallus (RS 3842); 1322 Gallus plebanem w G. (RS 4191); 1346 Piotr, kuzyn Andrzeja, plebana z →Osieku sprzedał ½ młyna we wsi G. Jankowi, wicearchidiakonowi głogowskiemu i plebanowi w G. oraz jego br. Marcinowi za 19 grz. Posiadacze młyna zobowiązani są płacić plebanowi w G. 20 sk. r.cz. (APWr., Rep. 76, nr 73); 1347 prokurator i wicearchidiakon głogowski Jan plebanem w G. (AAWr., Regesty książkowe, t. 32, s. 14-15); 1349 Jan Ade z Louisco/Lomsko plebanem w G. (MVB I, s. 638­639); 1366 wspomniany kościół w G. (APWr., Rep. 76, nr 76); 1399 Tymon plebanem w G. (Jungnitz I, 393); 1449 b. wr. Piotr oświadczył, że zmuszony został sprzedać majątki kościelne celem zwerbowania zaciężnych przeciw Henrykowi Stosch, który napadł zbrojnie i spalił dobra b. wr.; b. wr. sprzedał Bartoszowi Wiesenburg i jego ż. Annie za 1180 grz. (z prawem wykupu za tę samą sumę) dobra i wsie →Przychowa, Krzelów, →Olszany, G., →Buszkowice i Buszkowice Małe wraz ze wszystkimi prawami i przynależnościami, łącznie z wyższym i niższym sądownictwem; b. wr. zezwolił im wykupić majątek →Ciechłowice. Nabywcy mieli prawo do wyrębu drewna budowlanego i opałowego w kościelnych lasach i zagajnikach przynależących do tych majątków, z zastrzeżeniem, że drewna tego nie mogli nikomu dawać i sprzedawać (AAWr., Dok. chron., 29.08.1449); 1453 dla obrony kościoła, ludzi i ziemi przed Henrykiem Stosch starostą w Brzegu i jego pomocnikami, na werbunek i utrzymanie zaciężnych wojsk b. wr. Piotr sprzedał (zastrzegając prawo wykupu) za 11180 grz. br. Stefanowi, Henrykowi, Krzysztofowi i Mikołajowi zw. Thader z Wąsosza dobra kościelne: →Przychowa, Krzelów, →Buszkowice, Buszkowice Małe, G. Sprzedaż dotyczyła wszelkich praw, przynależności i dochodów, w tym wyższego i niższego sądownictwa, a dobra te mieli posiadać i korzystać z nich nie niepokojeni przez ludzi i urzędników b. wr.; b. wr. zezwolił im również wykupić majątek →Ciechłowice; nabywc mieli prawo do wyrębu drewna budowlanego i opałowego w kościelnych lasach i zagajnikach przynależących do tych majątków, z zastrzeżeniem, że drewna tego nie mogli nikomu dawać i sprzedawać. W przypadku kłopotów finansowych br. Thader mogli sprzedać lub zastawić całość lub część wymienionych dóbr, ale tylko za zgodą b. wr.; na odwrocie dok. informacja, że dobra wykupione zostały w 1466 r., a dok. został skasowany (AAWr., Dok. chron., 4.06.1453; Heyne III, 700); 1466 ks. Salomea z matką Anną Colditz i siostrą Anną Hazenburg za zgodą b. wr. i kapituły przejęły od Stefana Thader i jego br. zastawione majątki b. wr.: klucz przychowski obejmujący →Przychową, Krzelów, →Buszkowice, Buszkowice Małe, G. i →Olszany za 1180 grz. i 80 guld. oraz →Ciechłowice za 200 guld. Następnie Salomea odstąpiła i zapisała, zastrzegając prawo wykupu, Zygmuntowi Bußwoy i jego ż. Apolonii wsie →Olszany i →Ciechłowice za 800 guld. Zygmunt dzierżyć miał je do momentu wykupu przez ks.; prawo wykupu (za 200 guld.) zachował też b. wr. i kapituła (AAWr., Dok. chron., 14.03.1466); 1466 b. wr. Jodok wykupił wsie: →Przychowa, Krzelów, →Buszkowice, Buszkowice Małe, G. i →Olszany. Na odwrocie data 4.06.1453, zapewne idzie o wykup zastawu z rąk br. Thaderów przez Salomeę (AAWr., Regesty książkowe, t. 10, nr 1195, s. 215-216); 1468 Jerzy Fabri plebanem G. (InvG, s. 114); 1468: ks. Salomea, sprzedała Zygmuntowi Bußwoy i jego ż. Apolonii za 53 guld. węg. wieś G. wraz ze wszystkimi prawami i władztwem, zastrzegając prawo wykupu (AAWr., Dok. chron., 14.11.1468); 1471-1497 i 1500 wieś G. corocznie wymieniana w rejestrach dochodów wikarych kolegiaty głogowskiej, należna była 1 grz., posiadacze dziedziny obciążonej cz. w latach: 1471-1478 Maciej Schulz; 1478-1483 Jan Woytschesky; 1484-1495: Jan Nese, młynarz; 1496-1497 i 1500 Stanisław Ringel (AAWr., IV b 62, bs.; IV b 63, s. 13, 44, 76, 108, 140, 167, 191, 217, 246, 274, 304, 332, 371, 407; IV b 64, bs.); 1472 b. wr. Rudolf po wykupieniu klucza przychowskiego z rąk ks. Salomei zapisał Zygmuntowi Bußwoy należące do tegoż klucza wsie →Olszany i G. za 553 guld. węg., zastrzegając prawo wykupu (AAWr., Regesty książkowe, t. 10, nr 1236, s. 254-255; Heyne III, 701); 1473 ks. Salomea dzierżyła cały klucz przychowski. Następnie klucz podzieliła i zastawiła kolejno: Zygmuntowi Bußwoy wsie →Olszany i G. za 553 guldeny; Janowi Unruh wieś Przychową z tamtejszym młynem i wieś →Buszkowice (wyjąwszy 4 ł. tamże i Krzelów, zastawione już uprzednio Henrykowi Haugwitzowi) za 523 guldeny; Fryderykowi Raczbor wieś Buszkowice Małe za 300 guld.; b. wr. Rudolf uznał, że nie ma w tym pożytku dla kapituły i zezwolił Melchiorowi Löben przejąć ww. dobra za sumę, za którą były zapisane razem, tj. 1376 guld. Taki klucz majątkowy – wieś →Przychowa z młynem i wsiami →Olszany, G., →Buszkowice (wyjąwszy 4 ł.) i Buszkowice Małe – wspomniany Melchior i jego ż. Barbara mieli dzierżyć i korzystać z niego z władztwem, prawami i rentami, cz., daninami, pracami dworskimi, służbami, wyższym i niższym sądownictwem, młynami, stawami i folwarkami do momentu uiszczenia ww. sumy. Na czas dzierżenia wspomnianego klucza mieli pozostać wierni b. wr., będąc jego lennikami, tak jak inni poddani. Podobnie jak od innych b. wr. mógł w razie potrzeby żądać służb. Melchior miał także prawo sądzenia rycerstwa (manów) posiadających dobra w podległej mu ziemi przychowskiej (AAWr., II.29); 1475 wieś G. wymieniona jako część klucza przychowskiego, który pozostawał jako zastaw w rękach Melchiora Löbena (AAWr., II.30)

2. Wieś w SE części Wzgórz Dalkowskich, w obrębie Wzgórz Polkowickich. Duże urozmaicenie rzeźby i znaczne różnice wysokości – w części E maksymalna wysokość 133 m n.p.m., minimalna, 95 m n.p.m., w N części wsi, w dnie doliny Rudnej. Rzeka tworzy wyraźną oś obszaru wsi o kierunku N-S i odpływie ku N. Zbocza doliny wyraźne, szczególnie strome od strony E, porozcinane z obu stron mniejszymi dolinami bocznych dopływów, o układzie w przybliżeniu równoleżnikowym. W dolinie prawobrzeżnego dopływu Rudnej siedlisko wsi. Układ przestrzenny owalnicy, z zabudową po obu stronach centralnego placu. W jego obrębie kościół oraz stawy. Zabudowa w formie zamkniętych czworoboków, jedynie w części N kilka pojedynczych zabudowań. Od siedliska rozchodziły się promieniście drogi, pozostałe drogi o układzie w przybliżeniu równoleżnikowym. Wyjątek stanowią 2 główne drogi o przebiegu N-S, biegnące po obu stronach doliny Rudnej. W jej dolinie, na przedłużeniu linii zabudowy, młyn wodny (Queiße Mühle). Lasy w niewielkich, izolowanych płatach w SE, N i środkowej części wsi. Użytki zielone ograniczone do dolin rzecznych – zajmują całą szerokość doliny Rudnej oraz jej bocznych dopływów. Rozwinięte na madach oraz glebach murszowo-mineralnych i murszowatych. Na obszarze wsi dominują użytki rolne, głównie na podłożu gleb bielicowych i pseudobielicowych, w NE części wsi także gleb czarnych zdegradowanych i gleb szarych.

3. Na gruntach wsi zidentyfikowano 3 ślady osadnictwa datowane na starsze fazy WŚ, położone na stokach rozległego wyniesienia otoczonego łukowato płynącym ciekiem, na S od siedliska wsi; także ślady osadnictwa PŚ, zlokalizowane na N i S od wsi (WUOZLeg.; MAHGł.; Czapla 2014, 172-173); Stan. bez nr.: kościół ob. pw. św. Urszuli i cmentarz przykościelny, położone na E od drogi wychodzącej z N narożnika placu; inw.: pierwotnie w kościele znajdowały się 2 późnogotyckie dzwony (Lutsch II, 646; Neuling, 246)