Gorzyca (niem. Lerchenborn), gm. Lubin [SWŚ I, s. 95-96]

Furstinhayn, Forstinhayn (1356, 1360); Lirchenborn (1418); Lirchinborne (1485); Lirchenborn (1495)

archiprezbiteriat legnicki (1418)

dystrykt lubiński (1360)

1. 1356 [?][1] ks. Ludwik I nadał ufundowanemu przez siebie kościołowi parafialnemu we wsi G. i przewidywanemu na stanowisko plebana kapelanowi ks. Piotrowi Institoris z Lubina 2 wolne ł. ziemi leżące po obu stronach tej wsi oraz 2 grz.r.cz. na 2 ł. leżących przy końcu wsi naprzeciw →Krzeczyna Małego, zastrzegając prawa ks. i zwierzchność nad tymi 2 ł. (APWr., Rep. 116, nr 101); 1360 ks. Ludwik I nadał plebanowi kościoła we wsi G. 2 grz.r.cz. na 8 ł. cz., położonych w tej wsi przy jej końcu; 4 ł. leżały po 1. stronie strumienia, 4 ł. po 2. stronie, bezpośrednio naprzeciw siebie; ks. zastrzegł sobie i swoim dziedzicom dochody i służebności z tych 8 ł. z tytułu prawa ks. (UHLB I, nr 290; APWr., Rep. 116, nr 108; APWr., Rep. 21, 1 A, s. 313; APWr., AmWr., B 89.1, k. 125); 1360 [?][2] ks. Ludwik I wraz z ż. Agnieszką nadał kościołowi we wsi G. 1 grz.r.cz. na 4 ł. cz. w tej wsi; 2 ł. leżały po 1. stronie strumienia, 2 ł. podrugiej stronie, bezpośrednio naprzeciw siebie, a w sąsiedztwie ww. 8 ł. na końcu wsi; 1 wiard. zapisano witrykowi z przeznaczeniem na świece, 8 gr. plebanowi, 8 gr. wikaremu, 8 gr. nauczycielowi i dzwonnikowi, 1 wiard. na biednych (UHLB I, nr 291; APWr., Rep. 21, 1 A, s. 314; APWr., AmWr., B 89.1, k. 125 v); 1418 kościół w G., plebanem Mikołaj (Neuling, 165; Jungnitz I, 399); 1485 Kasper i Jerzy Funcke (w imieniu swoim i swojego br. Macieja) przekazali na rzecz kościoła parafialnego w Lubinie z dóbr ojczystych 19 grz. na dobrach Jana Falkenhaina w G. (APWr., Rep. 3, nr 812); 1495 Jan Falkenhain z G. (APWr., Rep. 132a, Dep. Lubin, nr 30)

2. Wieś w obrębie Wysoczyzny Lubińskiej. Na NE rozległe obniżenie z doliną Baczyny, jej strefą źródliskową oraz kilkoma płytkimi dolinami jej prawobrzeżnych dopływów. Deniwelacje niewielkie, od 139 m n.p.m. przy E granicy wsi do 150 m n.p.m. w W części doliny. Powyżej tej granicy teren wznosi się i nachylenie stoków wzrasta w obrębie skłonu wysoczyzny morenowej o przebiegu NW-SE. Wysoczyzna zajmuje pozostałą SW część wsi. Powierzchnia falista, liczne izolowane i płaskie wzniesienia, wysokość 155-165 m n.p.m., kilka kulminacji do 170 m n.p.m. Maksymalna deniwelacja na terenie wsi ok. 30 m. Siedlisko o układzie niewielkiej ulicówki i luźnej zabudowie wzdłuż drogi w dolinie Baczyny. Zabudowa w osi NW-SE, następnie W-E, po obu stronach drogi, w większości na planie zamkniętych czworoboków. W tej formie również folwark na E krańcu wsi, po S stronie drogi, w pewnym oddaleniu od niej. Po przeciwnej stronie drogi kościół. Na E skraju siedliska, po N stronie drogi duży staw – jego N kraniec należy do →Krzeczyna Małego. Staw utworzony na lewobrzeżnym dopływie Baczyny, ponadto grobla w dolinie Baczyny. W E części siedliska wydłużone, wrzecionowate nawsie. W obrębie siedliska 2 młyny na Baczynie – jeden w części NW, drugi – w środkowej, na W od nawsia. Od gospodarstw po SW stronie drogi odchodzą ślepo zakończone polne drogi – tworzą pasowy układ równoległych ł. od siedliska wsi aż na powierzchnię wysoczyzny. Lasy przy W i S granicy wsi, w obrębie wysoczyzny. W dolinach cieków wodnych użytki zielone na madach, glebach murszowo-mineralnych, murszowatych i szarych oraz czarnych ziemiach zdegradowanych. Grunty orne na podłożu gleb bielicowych i pseudobielicowych.

3. Na gruntach wsi zlokalizowano 4 ślady osadnictwa PŚ; 2 z nich na N od siedliska wsi, u podnóża wzniesienia o dawnej nazwie własnej Mühl-Berg, 2 na SE od dworu (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: na terenie siedliska wsi, w przyszkolnym ogrodzie, w okresie międzywojennym znaleziono dużą ilość ceramiki; inw.: fr. ceramiki stalowoszarej zdobionej ornamentem radełkowym, przęślik; chron.: XIII-XIV w. (Treblin 1940a); Stan. bez nr.: kościół ob. pw. św. Marcina i cmentarz przykościelny. Świątynia murowana z kamienia i cegły, jednonawowa z wieżą od W i wydłużonym, zakończonym trójbocznie i oskarpowanym prezbiterium. Do nawy od strony N przylegają kruchty, a od S zakrystia; chron.: wg Przyłęckiego kościół z XIV w., rozbudowany w XVII w. (Lutsch III, 190-191; Neuling, 165; Przyłęcki 1974, 60-61; Pilch 1978, 74; Mandziuk, 209); Stan. bez nr.: kuźnica lub ruina siedziby pańskiej na łące o dawnej nazwie własnej die Hölle, położonej w E części wsi, między dworem a kościołem. Podczas badań amatorskich prowadzonych w 2. poł. XIX w., na terenie stanowiska zarejestrowano ok. 20 ziemnych kopców o śred. od ok. 7,5 do 28 m, z obstawami kamiennymi w postaci ciągłego suchego muru lub ustawionymi w pewnych odstępach dużymi głazami granitowymi. Odcinki prostych suchych murów kamiennych stwierdzono także w 3 miejscach między kopcami. W obrębie kilku wykopów sondażowych założonych na kopcach i poza nimi odkryto dużą liczbę ułamków ceramiki PŚ i przepalonych kości, zalegających w warstwach popiołu przemieszanego z węglami drzewnymi, polepą i żużlem. W 1 z wykopów sondażowych, założonych na wyniesieniu o dług. 38 kroków, bezpośrednio pod warstwą humusu łąkowego odkryto warstwę rumowiska gliniano-kamienno-ceglanego o miąższości 20-40 cm, odcinki murów zbudowanych z cegły palcówki, kamienne gniazdo drewnianego słupa oraz jamę paleniskową; inw.: kilkaset fr. naczyń ceramicznych, w tym stalowoszarych, zdobionych ornamentem radełkowym oraz naczyń kremowych, kilkaset niewielkich (dług. 1,3-5,2 cm) i silnie skorodowanych rurek żelaznych, 2 przedmioty interpretowane jako mechanizmy zamków drzwi, kości zwierzęce, węgle drzewne, żużle żelazne; chron.: XV-XVI w. (APWr., WSPŚ, sygn. 730, teczka Kr. Lerchenborn; APWr., WSPŚ, sygn. 729, teczka Kr. Lüben; WUOZLeg.; MAHGł.; Haupt 1869, 250-256, 265-269; 1871, 71-77, ryc. 7-9; Treblin 1939b; 1941c; AB 1939, 163; Kaletyn 1966, 142; Demidziuk 2001, 101, nr 248; Fokt 2012, 318-319)[3]; Stan. nr 2, AZP 69/74-20: osada położona na stoku podmokłej doliny bezimiennego cieku ok. 0,6 km na S od centrum wsi; inw.: fr. ceramiki; chron.: Ś (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. nr 3, AZP 70/74-20: osada położona na stoku doliny, w sąsiedztwie strefy źródliskowej bezimiennego cieku ok. 0,8 km na S od centrum wsi i 0,2 km na SW od stan. nr 2; inw.: fr. ceramiki; chron.: Ś (WUOZLeg.; MAHGł.); Stan. bez nr.: krzyż pojednania, obecnie zaginiony, pierwotnie stał prawdopodobnie na poboczu drogi do →Chróstnika (Wojtucki, Zobniów 2017, 318-319).

[1] Błędna data roczna. Treść datowanego na 6.11.1356 dok. Ludwika I przetrwała wyłącznie w transumpcie biskupa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli z 11.09.1356. Dok. Ludwika powinien być wcześniejszy od dok. Przecława.

[2] Zapiska niedatowana, umieszczona w księdze bezpośrednio po ww. zapisce z 1360 r.

[3] Uwagi: Stan. położone jest w sąsiedztwie stan. nr 1, AZP 68/74-20 zlokalizowanego na S od dworu. Z literatury wynika, że większości znalezisk dokonano na terenie łąk rozciągających się na odcinku między dworem a kościołem.